Sensatiezucht of misstand blootleggen? Zo onderzoeken media grensoverschrijdend gedrag

Matthijs van Nieuwkerk is niet de enige dit jaar die in het nieuws kwam vanwege grensoverschrijdend gedrag. Ook Marc Overmars, Khadija Arib, Gijs van Dijk, Nilufer Gundogan, Mai Spijkers, en net, voor het weekend 'een prominente presentator bij NOS Sport'. Sommige van deze zaken komen naar buiten door onderzoek van de media. Hoe pakken journalisten dat aan?

"Wij zijn er niet op uit om elke vorm van grensoverschrijdend gedrag te onthullen", zegt Klok, wiens krant over Van Nieuwkerk berichtte. "Dat hoeft ook helemaal niet. Vaak is het ook helemaal niet in het belang van de zaak dat het onthuld wordt. Vaak is het juist geholpen bij enige vertrouwelijkheid. Media stappen in op het moment dat organisaties tekortschieten, als de omgeving van de daders het niet oplost, als er geen aangifte wordt gedaan."

70 bronnen

Besluit een journalist wél onderzoek te doen, dan heeft hij of zij veel bronnen nodig, legt Klok uit. "De journalistieke regel dat je drie onafhankelijke bronnen nodig hebt, geldt voor bijvoorbeeld kabinetsbesluiten die uitlekken of het meer formele nieuws. Dit is altijd heel persoonlijk nieuws. Dat wordt heel anders ervaren: wat de ene grensoverschrijdend vindt, vindt de ander erbij horen. Dus je moet heel veel mensen spreken om daar zicht op te krijgen en er met gezag uitspraken over te kunnen doen."

Veel bronnen vinden is vaak lastig, vertelt hij. Er zijn weinig sporen. In het geval van Van Nieuwkerk was dat anders: de krant kon met 70 mensen spreken en het kostte “geen enkele moeite” die te vinden. Veel mensen wilden terugkijken op die tijd.

Geen rechter

Dat iemand in een kwaad daglicht komt te staan, en dat dat veel gevolgen kan hebben, dat beseffen de journalisten. "Onderzoeksjournalistiek gaat over concrete mensen, over concrete gevallen", zegt NRC-journalist Houtekamer. "Je ontkomt er niet aan dat je mensen gaat noemen. Je hoopt ook wel dat de effecten groter en breder zullen zijn en dat de instituties gaan denken: hoe kan dit gebeuren en hoe gaan we dit voorkomen?"

Dat herkent Volkskrant-journalist Righton. "Of je nou Van Drimmelen heet of Van Dijk of Arib of Van Nieuwkerk: het zijn mensen en het is heel heftig voor hen. Maar dat neemt niet weg dat je het soms wel moet melden voor een groter geheel." Ze benadrukt dat ze "niet op de stoel van de rechter" gaat zitten. "Wij moeten niet gaan bepalen of iemand wel of niet schuldig is. Wat we wel kunnen doen is het hele mechanisme daaromheen blootleggen." Ook in woordkeus houdt ze hier rekening mee, vertelt ze.

Kwalijk

De kritiek op deze onderzoeksverhalen luidt: journalisten zouden op alle slakken zout leggen of zaken enorm opblazen. Kwalijk, vinden de journalisten in de studio. "Je weet niet hoe groot de misstand is", zegt Klok. "Je kijkt door een sleutelgat. En je ziet dingen waarvan je denkt: dit ziet er raar uit. Dit zou wel eens ernstig kunnen zijn en dan ga je er over schrijven. Zo is elke grote zaak begonnen." Hij vindt het "heel wezenlijk" dat journalisten vasthoudend zijn en hierover blijven schrijven.

Dat vindt Righton ook. Sterker nog, zegt ze, het is de taak van de journalistiek. "We hebben als journalisten een rol in de democratie: het controleren van de macht. En dat je dat dan onderzoekspopulisme noemt, dat vind ik echt te krankzinnig voor woorden."