Slauerhoff draaide er niet omheen: Jan Pieterszoon Coen was een massamoordenaar

In het echt is de geschiedenis voor grote figuren ook weleens genadiger geweest dan ze verdienden. Vader des Vaderland Willem van Oranje’s plundering, zijn burgermoord en zijn behandeling van zijn tweede vrouw Anna van Saksen worden verdoezeld of goedgepraat, want de grote Oranje stond tenslotte aan de wieg van de Nederlandse natie. En hoe minder er wordt gezegd over de misdrijven van Christoffel Columbus, hoe beter. Maar de groep protesteerders die in Amerika jaarlijks op Columbusdag de straat op gaat, wordt steeds groter en feller.

De beul van Banda

Iets vergelijkbaars geldt voor Jan Pieterszoon Coen. Coen was een zeventiende-eeuwse zeeheld en gouverneur-generaal bij de VOC. Als militair probeerde hij een monopolie te verwerven in de specerijenhandel in de Indische archipel en zo legde hij de basis voor de koloniale macht in het latere Nederlands-Indië. Knappe prestatie, maar Coen deed het gewetenloos. Hij was verantwoordelijk voor de moord van bijna vijftienduizend inwoners van de Indonesische Banda-eilanden.

Vanavond is in het programma Radio Doc op NPO Radio 1 de radiodocumentaire De beul van Banda te horen, gemaakt door Tom Rooduijn. De documentaire gaat vooral over de belangrijke Nederlandse dichter en romanschrijver Jan Jacob Slauerhoff (1898-1936). Slauerhoff schreef in zijn leven namelijk ook één toneelstuk: Jan Pietersz. Coen, drama in elf taferelen. Het stuk ging over de wandaden van Coen en was bedoeld om de ware aard van de gouverneur-generaal te tonen.

Gevaarlijk toneelstuk

“Toen het stuk geschreven was, had Slauerhoff al moeite om het gepubliceerd te krijgen. Dat was omdat het het beeld van de grote Coen aantastte op een zodanige manier dat een uitgever zich daar niet aan wilde branden”, horen we in de documentaire.

“Dat maakt het stuk zo gevaarlijk voor opvoering in de tijden dat er spanningen zijn tussen Nederland en Indië. De Nederlandse bevolking moet tijdens de politionele acties, in 1947 en 1948, rijp worden gemaakt om te vechten tegen de Indonesische communisten of opstandelingen. En dan kan een toneelstuk dat laat zien hoe we daar hebben huisgehouden, als slavenhandelaren bij wijze van spreken, niet bijdragen tot deze rust.”

Het stuk werd in 1961, dertig jaar nadat Slauerhoff het schreef, voor het eerst opgevoerd, maar zelfs toen werd het door de Amsterdamse burgemeester Van Hall slechts oogluikend toegestaan. Eerdere burgemeesters hadden opvoering van het stuk steeds verboden vanwege de gevoelige politieke situatie. Pas in 1986 werd het ongecensureerd en in het openbaar gespeeld. Slauerhoff was toen al vijftig jaar dood, maar het verhaal werd wel verteld, en de waarheid over Jan Pieterszoon Coen kan nooit meer verdoezeld worden.

Luister De Beul van Banda door Radio Doc hier terug. Tom Rooduijn sprak met historici en betrokkenen bij de eerste voorstelling over de opvoeringsgeschiedenis van dit omstreden stuk.