Tom Lanoye: 'Dat hele gezeur dat we niets meer zouden kunnen zeggen, is zo kleinburgerlijk'

Tom Lanoye (63) trok begin jaren tachtig met James Bordello (Peter Roose) van café naar café in Gent als De Twee Laatste Grote Poëtische Beloften Van Net Voor De Derde Wereldoorlog. Dat was alleszins met het doel iets nieuws in gang te zetten, vertelt Lanoye. “Er was een zekere vermoeidheid over de literatuur neergedaald na de vijftigers en zestigers waarbij men alleen nog met geschreven en theoretische boeken bezig was. Dat wilden wij zeker openbreken.”

Liefde voor expressieve taal

“Die geweldige moeder van mij die theateramatrice was, heeft mij de liefde voor taal en expressieve taal meegegeven. Het is altijd de bedoeling geweest toneelretoriek, optredens, mooie boeken, speeches allemaal door elkaar heen te laten lopen. Want onderscheid tussen papier en podium, tussen gesproken en geschreven taal, bestaat volgens mij niet.”

Daarbij moet volgens Lanoye alles opgeschreven en gezegd kunnen worden. “En dat doe ik ook. De enige beperkingen die ik mezelf opleg is er een in termen van: klinkt het niet goed genoeg, is het niet dienstbaar via de dramaturgie? Dan gaat het eruit. Wel is het zo dat de lijn tussen of je iets wél of niet doet, steeds hoger wordt al naar gelang het een heikel onderwerp is. Ik ben ervan overtuigd dat je over alles kunt schrijven en moet kunnen schrijven wat je wil. Maar hoe zwaarder het onderwerp, hoe beter je moet zijn.”

Lanoye heeft zijn buik vol van de stelling dat tegenwoordig niets meer gezegd zou kunnen worden. “Dat hele gezeur is zo kleinburgerlijk, zo petit bourgeois, aan het worden. Dan zie je dezelfde uitgelubberde diva’s die dertig jaar geleden belangrijk waren in twintig verschillende talkshows zeggen dat ze niet meer mogen zeggen wat ze willen zeggen, namelijk het volgende, en dan zeggen ze het nog eens. Dat is de toestand.”

Zijn columns in Humo zijn volgens Lanoye het bewijs dat we in een tijd leven waarin heel veel gezegd kan worden. “Dat moeten we blijven bewaken. Maar ik heb toch de indruk dat er een zekere - door trollen uitgedragen - propaganda is, die ons moet wijsmaken dat we aan het einde van de Westerse beschaving zitten omdat er iemand ontvriend wordt. Als ik nou iets belachelijk vind, dan zijn het mensen die een Twitter-account hebben en dan aankondigen dat ze geblokkeerd zijn door Marc Van Ranst en Sigrid Kaag. Zieliger kun je toch niet worden?”

“Laten we niet overdrijven”, gaat Lanoye verder. “Als je gesproken hebt met schrijvers wiens boeken écht gecensureerd zijn, uit de handel zijn genomen en wie in de gevangenis zijn gekomen... De anti-wokers werken meer op mijn zenuwen dan de wokers op dit moment.”

Als schrijver en theatermaker moet je wel de illusie hebben de wereld een beetje te kunnen veranderen, vindt Lanoye. “Als ik schrijf heb ik de illusie dat het voor de eeuwigheid is. Je weet tegelijkertijd dat het niet zo is. En als je optreedt, weet je: het is het moment dat je moet proberen te vatten. Ook met taal. Maar die illusie moet je hebben en wie weet? Misschien lukt het wel. Misschien schrijf je wel een toneelstuk of een boek dat later of nu mensen kan troosten, iets bijbrengen, bezighouden of meer inzicht geven.”

Klaar is Lanoye nog lang niet. “In een gezelschap van dertigers voel ik me twintig. Dat is de instelling. It’s only the beginning. Er komt veel toneel aan, ik ben aan een grote roman bezig en wil nog veel optreden. Dat heb ik het meeste gemist met corona. Wat ik eigenlijk het liefste doe is nog steeds hoe het ook ooit begon: ergens arriveren, praten met de mensen en à l'improviste - pardon my French - beginnen voor te lezen uit verschillende stukken uit mijn oeuvre. Dat zijn inmiddels toch twee boekentassen.”