Tien jaar na de aanslagen in Oslo en Utoya: 'Ik was geschokt door de bizarheid'

77 mensen kwamen om het leven, waaronder 69 jongeren die een jaarlijks politiek zomerkamp van de sociaaldemocratische Noorse Arbeiderspartij bezochten. Oud-verslaggever Jaap van Deurzen bezocht veel rampplekken, maar was en is nog steeds extra geraakt door de gebeurtenissen in 2011. "Door de bizarheid van de aanslag. Zoveel jonge mensen. Mijn kind had daar kunnen zijn", vertelt hij bij Spraakmakers.

Nadat de autobom in Oslo afging, ging Van Deurzen gelijk op pad. "Iedereen dacht dat het een aanslag van Al Qaida was. Ik had de laatste zetel in het vliegtuig, zonder cameraman." De verslaggever maakte onder andere een rapportage van een man die een aantal jongeren van het eiland redde. "Die kreeg het woord 'lijken' of 'vermoorden' niet uit zijn mond. Hij noemde ze 'verongelukten."

Aanslag is politiek geworden

"De aanslag is een beetje gepolitiseerd", vertelt Van Deurzen. "Rechts beschuldigd links ervan de aanslag nog steeds uit te buiten. En links beschuldigd rechts ervan een klimaat geschapen te hebben waarin dit kon gebeuren." De aanslagpleger Breivik schreef voorafgaand aan zijn daden een extreemrechts en staatsnationalistisch manifest.

Jeanine de Roy van Zuijdewijn doet onderzoek naar lone-actor terrorism en herinnert zich de dag ook nog maar al te goed. "Waar komt dit vandaan en waarom in Noorwegen? Ik zette gelijk de televisie aan."

'Niet zien aankomen'

Voor Noorwegen kwam het onverwacht, vertelt de onderzoeker. "Er waren wel wat extreem rechtse sympathieën, maar zoiets had men echt niet zien aankomen. In eerste instantie werd in de richting van Al Qaida na aanslagen in Madrid en Londen."

"Mensen waren geshockeerd dat een iemand zo'n grote aanslag kon plegen", vertelt De Roy van Zuijdewijn. "Om het heel cru te zeggen: er werd altijd gedacht dat lone-actors, die zo moeilijk op te sporen zijn, minder slagkracht zouden hebben omdat ze alleen handelen. Door in zijn eentje zoveel schade aan te richten, heeft Breivik dat ook op zijn kop gezet."

Nooit meer Utoya

Op de dag zelf was volgens Van Deurzen sprake van veel chaos. "Een grote wet van Murphy was het."

Sinds de aanslag is er dan ook iets veranderd in de houding van de Noren, vertelt Van Deurzen. "Dit mag nooit meer gebeuren, nooit meer Utoya. De hele veiligheidsorganisaties is anders en er is meer paraatheid om in te grijpen."