'Je hoeft maar een lucifer bij Zuid-Afrika te houden en de boel ontvlamt'

Minstens 212 mensen kwamen om het leven bij gewelddadige rellen en winkels worden vernield en geplunderd. Deze maandag start een corruptiezaak tegen Zuma. De oud-president zit sinds vorige week vast vanwege minachting van de rechterlijke macht en weigering mee te werken aan het onderzoek.

Volgens de huidige president Cyril Ramaphosa (ANC) is het “vrij duidelijk” dat mensen zijn aangezet tot het veroorzaken van onrust. “Er zijn zeer veel aanwijzingen dat het gestart is bij Zuma”, zegt ook Luirink, hoofdredacteur van ZAM magazine. “Zijn zoon heeft opgeroepen ‘verantwoordelijk’ te plunderen. Dat duidt op een zekere regie achter de gebeurtenissen.”

Armoede en werkloosheid

De mensen die de straat op gaan, zijn echt niet allemaal voorstanders van Zuma, vertelt Luirink. Hij wijst de slechte leefomstandigheden in het land aan als onderliggend probleem. “Er is enorm veel armoede en de jeugdwerkloosheid is 75 procent.”

In post-apartheid Zuid-Afrika is de middenklasse en daarmee de groep met meer perspectief weliswaar flink gegroeid, het overgrote deel is nog steeds “straatarm”, vertelt Luirink.

Onder president Zuma verslechterden de omstandigheden in het land op tal van gebieden. “Overheden zoals de belastingdienst, energievoorzieningen, het justitieel apparaat en de politie zijn kapotgemaakt. Autoriteiten die succesvol waren in fraudebestrijding zijn uit de weg geruimd om Zuma vrij baan de te geven. Dat heeft de meest dramatische gevolgen.”

Corruptiezaak tegen Zuma

Zuma wordt ervan verdacht tientallen miljoenen euro’s naar zijn eigen zakken en die van vrienden te hebben gesluisd. “Volgens de meest conservatieve schatting gaat het om 80 tot 90 miljard euro. Dat is een enorme opdonder voor de economie.”

De redding van Zuid-Afrika is volgens Luirink dat het rechtssysteem nog wel functioneert. “In combinatie met strijdbare media en een sterk maatschappelijk middenveld dat het nalatenschap van onder meer Nelson Mandela wil eren.”

“De mensen van Zuma hebben niet de tegenwoordigheid van geest gehad ook de rechtspraak te vernielen”, vertelt de oud-correspondent. “Er zijn speculaties over waarom dat is. Wellicht omdat er daar niet zoveel geld te halen is dat mensen zich niet gerealiseerd hebben dat er opgetreden kan worden tegen deze frauduleuze praktijk.”

Herstelwerkzaamheden

Zuma is nu drie jaar niet meer aan de macht en onder Ramaphosa vinden wel degelijk herstelwerkzaamheden plaats. “Voor bijvoorbeeld de luchtvaart, publieke omroep, het justitieel apparaat zijn goede mensen ingezet. Het duurt even voor dat naar beneden werkt, alle lagen zijn aangevreten.” Het voorzichtige economische herstel dat te zien was, is door recente gebeurtenissen weer tenietgedaan.

Achter de rellen die bedoeld zijn te ontregelen, “schuilt een zekere wanhoop”. Luirink: “De invloed van Zuma is zeer geslonken, mensen zijn geschorst en worden zeer waarschijnlijk geroyeerd door het ANC (de partij met nu Ramaphosa als leider). Dit zijn wanhopige oprispingen in een poging het tij te keren met chaos. Een soort stuiptrekkingen.”

Roofpartij

De steun onder de bevolking voor Zuma is volgens Luirink niet zo groot. “Maar op het niveau van (lokale) bestuurders zitten nog veel mensen die geprofiteerd hebben van de roofpartij.” Het ANC zelf zal veel in werk moeten stellen om het vertrouwen terug te winnen. “Zij hebben enorm mazzel dat er geen slagvaardige oppositie is. De steun erodeert, maar er is geen alternatief.”

Luirink kijkt ondanks alle ontwikkelingen ook hoopvol naar het land. “Het geweldige van Zuid-Afrika is dat overal in het hele land mensen de straat op gaan om schoon te maken. Daar zit een soort geest die op momenten als deze van groot belang is.” Het proces tegen Zuma dat nu hervat wordt, kan nog maanden duren.