Hoe Poetin Russen in het buitenland gebruikt om zich te bemoeien met zijn buurlanden

De compatriot

Alle Russen die in het buitenland wonen, horen volgens het Kremlin bij een speciale groep: de compatriotten.

Dat zijn niet alleen mensen met een Russisch paspoort, ook mensen die zijn opgegroeid in een van de Sovjetrepublieken, mensen die Russisch spreken of lid zijn van de Russische Orthodoxe Kerk rekent Rusland tot deze groep.

Poetin belooft op te komen voor hun welzijn, want als minderheidsgroep in het buitenland hebben ze bescherming nodig volgens hem.

Compatriotten worden door Moskou vaak ingezet om een politiek doel na te streven: het beïnvloeden van buurlanden.

Door zich verantwoordelijk te verklaren voor het welzijn van deze compatriotten, heeft Poetin een excuus om zich te bemoeien met de interne aangelegenheden van zijn buurlanden.

De compatriot wordt nogal vaag beschreven in de Russische wet. De definitie is zo vaag geformuleerd dat eigenlijk iedereen die ook maar iets met Rusland te maken heeft als compatriot gezien kan worden.

Dit soort bemoeienis geeft Poetin veel invloed, want in alle buurlanden van Rusland vind je nog een grote Russische gemeenschap.

Grote groepen Russen bleven na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie achter in landen als Letland, Kazachstan, Georgië of Oekraïne. En ook in Duitsland vind je nog ruim twee miljoen Russischsprekenden.

Oekraïne

Het gebruik van Poetins compatriotten-narratief werd pijnlijk duidelijk bij de Russische invasie van Oekraïne: volgens Poetin was dat nodig om de grote Russische minderheid in Oekraïne te beschermen. De Russische president stelde dat zij onder 'vernedering en genocide' van de regering in Kyiv leden.

Het is onderdeel van een klassiek Russisch disinformatienarratief: Russen in het buitenland zouden keer op keer worden onderdrukt door “fascistische regeringen” in buurlanden.

Letland

Rusland doet dit niet alleen in Oekraïne, zo bemoeide Poetin zich ook met Letland.

Poetin dreigde in 2023 nog openlijk met 'consequenties in eigen land' als Letland een controversiële taalwet niet zou terugdraaien. Die wet verplicht alle Russen in het land om een Letse taaltoets af te leggen. Veel van hen spreken namelijk wel Russisch, maar geen Lets.

Wanneer iemand de toets niet kan halen, kan die persoon worden gedwongen Letland te verlaten. Vooral de oudere generatie Russen in Letland, die nog sterk met Rusland verbonden is, wordt hierdoor hard getroffen en moet, na decennia in Letland, opeens vertrekken.

Georgië

Ook in Georgië nemen de spanningen toe. Daar groeide de Russische minderheid snel, toen veel Russen naar het land vluchtten vanwege de invasie in Oekraïne, omdat ze zich bedreigd voelden door Poetin of omdat ze de mobilisatie in hun eigen land wilden ontlopen.

Dit zorgde voor veel woede onder een groot deel van de bevolking. Veel Georgiërs zijn bang dat hun land zo nog verder onder Poetins controle komt te staan. Uit protest zijn Russen in veel kroegen en restaurants in de hoofdstad Tbilisi niet meer welkom, en barst het van de anti-Russische graffiti op straat.

Nieuw alfabet

Langs de grens met Rusland proberen veel landen hun bevolking langzaamaan uit de invloedssfeer van Rusland te bewegen. In Kazachstan gaan ze zelfs zo ver dat ze hun hele alfabet veranderen. Het land stapt over van het Cyrillische alfabet, zoals dat in Rusland gebruikt wordt, naar het Latijnse schrift. Het is een poging om de compatriotten in het land langzaamaan steeds iets minder Russisch te maken, maar kan dat zomaar?

Gevolgen

Zo'n omgang met Russische minderheden levert ook grote problemen op. Het raakt veel Russen in deze landen, en zij voelen zich hard aangevallen. Maar dat is misschien wel precies waar Poetin op uit is. Deze spanningen voeden het Russische compatriottenbeleid alleen maar verder, want nu kan Moskou weer zeggen: 'Kijk eens, deze Russische minderheid wordt aangevallen.' Zo heeft Rusland weer een reden om zich met de politiek van een ander land te bemoeien. Het beleid versterkt zichzelf, en de buurlanden van Rusland raken verstrikt in een vicieuze cirkel. Op deze manier wordt de Russische compatriot uiteindelijk het slachtoffer van Poetins eigen beleid.