Eerste Oeigoerse roman naar het Nederlands vertaald: 'Cruciaal dat we onze cultuur blijven delen'

Dwalen in de mist

Een Oeigoerse man dwaalt door de straten van de stad Ürümqi, waar hij een kantoorbaan heeft, maar door zijn Han-Chinese collega’s wordt geminacht. Hij heeft geen slaapplek, is verdwaald in de dikke mist die in de straten hangt, maar geen enkele voorbijganger wil hem helpen.

Met dit deprimerende beeld schetst de vooraanstaande Oeigoerse auteur Perhat Tursun de ervaring van de Oeigoeren in Xinjiang, waar zij worden uitgesloten uit de Han-Chinese maatschappij en tot assimilatie worden gedwongen.

Het werk stamt al uit de jaren negentig, ver vóór de Chinese regering in 2017 grootschalige heropvoedingskampen opzetten, waarin Oeigoeren schijnbaar zonder reden verdwenen. Veel intellectuelen en schrijvers werden het doelwit, zoals ook Tursun zelf, van wie sinds 2018 niets meer is vernomen.

Chinese heropvoedingskampen

Wat zich in die kampen afspeelt is erg lastig te achterhalen, zegt sinoloog Stijn Deklerck van Amnesty International. "Wij en vele andere organisaties hebben wel een aantal bronnen tot onze beschikking, zoals lekken van de communistische partij en satellietbeelden van de kampen. In ons laatste rapport hebben we ook gepraat met meer dan 50 mensen die de kampen hebben overleefd en die hebben kunnen vluchten."

Het beeld dat uit deze getuigenissen rijst is schrijnend, zegt Deklerck. "We hebben heel duidelijk kunnen zien dat de Chinese overheid misdrijven tegen de menselijkheid pleegt. Er is sprake van grootschalige, arbitraire opsluiting. Mensen verdwijnen voor non-redenen in kampen: je hebt in het buitenland gestudeerd, je hebt Whatsapp op je telefoon, je hebt een boek over de Oeigoerse geschiedenis in huis. Dat soort zaken"

Vervreemding in eigen stad

Ahmedjan Kasim groeide zelf op in Ürümqi, de stad waar de roman zich afspeelt, en vluchtte op zijn 15de naar Nederland. De uitsluiting die de hoofdpersoon van Tursun ervaart is voor hem herkenbaar, zegt hij. "Er zit bijvoorbeeld een passage in waarin de hoofdpersoon steeds opnieuw een briefje moet schrijven in het Mandarijn, maar zijn collega’s wijzen hem steeds op fouten. Die druk herken ik: je moet alles perfect doen als Oeigoer, want je staat 10-0 achter."

Kasim is zelf in Ürümqi geboren, toch herkent hij de vervreemding die Tursuns personage in de stad ervaart. "Ik heb ervaren dat de positie van de Oeigoeren steeds zwakker werd in de maatschappij, dat de Han-Chinese invloed steeds groter werd om ons heen. Daardoor begon ik me steeds meer een vreemde te voelen in mijn eigen stad."

Ook Kasims eigen vader zit sinds 2017, net als de schrijver Tursun, opgesloten in een heropvoedingskamp. Hoe het daar met hem gaat, weet hij niet. "Het laatste dat ik heb gehoord, is dat hij een straf van 15 jaar heeft gekregen. Op basis waarvan weet ik niet. Ik heb nog verhaal geprobeerd te halen bij de Chinese ambassade, maar die nemen de telefoon niet op."

Rijke Oeigoerse cultuur

Zowel Kasim als Deklerck is blij dat er met dit boek weer wat aandacht komt voor de Oeigoerse zaak. Deklerck: "De Oeigoerse zaak is in de media wat naar de achtergrond geraakt, maar de situatie is nog steeds verschrikkelijk. Het is hard nodig dat we internationale druk op China blijven zetten."

Kasim: "Ik vind het boek ook belangrijk omdat we hiermee onze cultuur behouden en uitdragen aan een breder publiek. We hebben zo’n rijkdom aan Oeigoerse schrijvers, denkers en filosofen. Het gaat niet alleen om ons als onderdrukte minderheid, we hebben ook onze eigen identiteit. Het is cruciaal die te blijven delen."