Hoe kunnen bootvluchtelingen beter geholpen worden?

Rond 2015 was er een enorme toename in het aantal bootvluchtelingen. Sindsdien is dat wat minder geworden, maar alsnog stappen er duizenden mensen per maand in die kleine bootjes. In de herfst- en wintermaanden neemt dat altijd wat af. "Dan is het gewoon echt te ijzig en zijn er enorme golven", vertelt Besselink. Artsen zonder Grenzen kan soms zelfs niet eens het water op om op zoek te gaan naar deze boten, voegt Besselink eraan toe.

Routes

Besselink vertelt dat Artsen zonder Grenzen de routes die vluchtelingen nemen goed in de gaten houden. Vanuit Afrika nemen vluchtelingen vaak de Middellandse zeeroute, maar tegenwoordig gaan mensen ook naar de Canarische Eilanden. "Waar ook heel veel mensen verdrinken op die nóg moeilijkere zee in dat gebied", zegt Besselink.

Tegelijkertijd is er een afname in het aantal mensen dat via Servië of Polen binnenkomt. "We hebben heel veel geweld daar gezien, heel veel pushback bij de grens en heel veel politiegeweld. Dus steeds minder mensen hebben dat risico genomen", legt Besselink uit. "We zien wel veranderingen, maar het is altijd moeilijk, want het verschuift."

Tunesië en Libië

Die verschuiving kan zomaar plaatsvinden. Toen de Nederlandse overheid op bezoek ging in Tunisië, zaten er een week later 11 duizend vluchtelingen op bootjes, aldus Besselink. Ondertussen wordt het Artsen zonder Grenzen alsmaar moeilijker gemaakt om zelf op een boot rond te gaan om mensen te helpen, mede door wetgeving, bijvoorbeeld in Italië. "Ook al zullen er meer mensen zijn, de capaciteit is steeds minder."

Artsen zonder Grenzen is één van de weinige organisaties die ook in de Libische zones vaart. "Daar redden we mensen niet alleen van een verdrinkingsdood, maar ook door ervoor te zorgen dat ze niet teruggaan naar de Libische gevangeniscentra waar mensen gewoon uitgehongerd en verkracht worden", verklaart Besselink.

Smokkelaars

De routes worden ook verlegd wanneer de obstakels te groot worden, weet Tineke Strik, hoogleraar Burgerrecht en migratierecht aan de Radboud Universiteit en Europarlementariër. "Die zijn dan ook langer en gevaarlijker. En ze zijn duurder, want smokkelaars kunnen daar meer geld voor vragen."

"Veruit het grootste deel van de vluchtelingen zijn ontheemden in eigen land en dan 70 procent in de buurlanden", aldus Strik. "Maar al met al is er inderdaad een stijging naar nu zo ongeveer 100 miljoen aan zowel ontheemden als vluchtelingen bij elkaar."

USAID

De Verenigde Staten hebben inmiddels aangegeven hun noodhulp vanuit USAID te willen opschorten. Daar maakt Besselink zich "grote zorgen" over, omdat het een grote donor is. "Maar het is niet alleen Amerika, het zijn ook andere landen die met de gedachte spelen om om dingen in te korten." Ook in Nederland wordt er gekort op ontwikkelingshulp.

Maar Besselink betwijfelt of dat effect heeft op de vluchtelingeninstroom, omdat de reden om ergens weg te gaan blijft bestaan. "De mensen die wij zien, hebben echt de meest verschrikkelijke ervaringen, waardoor ik heel goed snap waarom ze ergens weg willen." Artsen zonder Grenzen hoopt dat er niet meer alleen maar deals worden gemaakt over migratie, maar deals waarin er een minimale conditie voor het beschermen van mensenrechten wordt opgenomen.

Leven opbouwen

De huidige deals zijn alleen maar gericht op het tegenhouden van vluchtelingen, zegt Strik. Er moet dan ook gekeken worden hoe deze mensen goed beschermd kunnen worden en een leven kunnen opbouwen. "Wij maken het eigenlijk alleen maar zuurder, moeilijker en gevaarlijker onderweg", aldus Strik.

'Gebrek aan draagvlak'

Maar hoe kan dit probleem opgelost worden? Besselink stelt dat dat te moeilijk is, maar vindt het "onacceptabel" dat de noodhulproutes onveilig zijn op de Middellandse Zee en bij Libië. "Het gebrek aan draagvlak kan natuurlijk niet los worden gezien van de taal en de beeldvorming die politici voortdurend gebruiken, dus daar moet ook echt iets in veranderen", voegt Strik toe.

Daarnaast moet er op internationaal niveau meer samengewerkt worden, gaat Strik verder. "Om echt te zorgen dat die landen die de meeste opvang verlenen, maar ook echt bescherming kunnen bieden zodat mensen minder gedwongen zijn om door te reizen. Maar daar hoort natuurlijk bij dat je ook een deel dan ook uitnodigt op een legale, veilige manier. Want anders zal het draagvlak daar ook alleen maar minder worden en vluchtelingen weer onder druk komen te staan."