Democratisch feest in Kazachstan. Of toch niet?

Maar is er ook een reden tot een feestje? "De verkiezingen werden ontsierd met, naar Kazachse maatstaven, ongekend protest en honderden stevige arrestaties", aldus Hubert Smeet van kennisplatform Raam op Rusland.

In maart kondigde de "Leider van de Natie" Nursultan Nazarbajev plots aan dat hij ontslag zou nemen. De voorzitter van de senaat en voormalig minister van Buitenlandse Zaken Kassym-Jomart Tokajev werd interim-president én later de kandidaat van Nazarbajev. Dat is historisch te noemen, zegt Smeets.

Al 30 jaar aan de macht

"Kazachse jongeren hebben nooit een andere leider gekend dan de 78-jarige Nazarbayev." In1989 werd hij de laatste communistische partijleider van de Sovjetrepubliek Kazachstan. Een jaar later werd hij de eerste president van de onafhankelijke natie. Daarmee is hij zo'n 30 jaar lang de leider geweest van het op acht na grootste land ter wereld.

"Het land is meer dan 65 keer groter dan Nederland, maar heeft hetzelfde aantal inwoners." U kent Kazachstan wellicht ook van de wielerploeg Astana en Baikonoer, de lanceerbasis voor de Russische ruimtevaart.

Het land, gekenmerkt door eindeloze steppen en bergketens, beschikt over enorme reserves aan aardgas, olie en mineralen als uranium. "Het ligt ook aan het begin van de nieuwe Chinese zijderoute. Een schakelstuk tussen Europa en China, een zeer belangrijke geopolitieke positie dus." Dat alles heeft nogal wat geld naar de 18 miljoen inwoners tellende Kazachstan laten stromen, al is dat niet gelijk verdeeld.

Bescheiden overwinning

Naar alle waarschijnlijkheid heeft Nazarbajev's kandidaat, Tokajev, de verkiezingen gewonnen met iets meer dan 70 procent van de stemmen en een opkomst van 77 procent. Een zeer bescheiden percentage, vergeleken met zijn voorganger. De afgelopen jaren haalde Nazarbajev steevast meer dan 90 procent van de stemmen bij een opkomst van richting de 100 procent. Volgens waarnemers verliepen die verkiezingen overigens nooit democratisch.

En hoewel Nazarbajev is afgetreden, houdt hij een stevige greep op het landsbestuur. Nazarbajev leidt nog altijd de Nur Otan-partij (Licht van het Vaderland) van Tokajev en is nog steeds voorzitter van de nationale veiligheidsraad. "Kazachstan heeft dan wel een nieuwe president gekozen, maar in grote mate blijft de macht bij Nazarbaje. Hij houdt de touwtjes in handen." De vraag is in hoeverre hij die laat vieren.

Smeets: "Ik denk dat het kamp-Nazarbajev vooral heeft onderschat hoeveel stemmen Amirzhan Kosanov, de oppositieleider, heeft gekregen." Die kreeg namelijk zo'n 15 procent van de stemmen. "Ik denk niet dat dat de bedoeling was. De vraag is: krijgt die leider het nu op de heupen? Ziet hij zijn plek gelegitimeerd? Slaat de nieuwe president die ambities met harde hand neer? Dat wordt spannend."

Ongeregeldheden

De hele wereld was zo'n beetje uitgenodigd om toeschouwer te zijn van deze historische gebeurtenis: meer dan 1000 internationale waarnemers, ruim 200 journalisten kregen een visum. Volgens Smeets een poging om de verkiezingen te legitimeren. Maar dat lukte niet helemaal. Er waren veel meldingen van ongeregeldheden bij stembussen, en hoewel 77 procent van de Kazachen netjes naar de stembus ging, gingen er ook duizenden mensen de straat op om te protesteren. De oppositie had mensen opgeroepen vandaag de stembusgang te boycotten, om de in hun ogen ondemocratische verkiezingen niet te legitimeren.

Volgens de demonstranten is de stembusgang ondemocratisch verlopen en staat de verkiezingsuitslag al vast. De politie zegt dat 500 mensen zijn opgepakt. De aangehouden betogers waren "radicale elementen die de samenleving pogen te ontwrichten", aldus de Kazachse autoriteiten.

Er broeit iets in Kazachstan

Sinds de 78-jarige Nazarbajev zijn vertrek bekendmaakte, broeit het in het grootste land van Centraal-Azië, volgens Smeets. "Het is ongekend dat er op zulke schaal gedemonstreerd wordt." De vraag is of er alleen even wat lucht uit het ventiel wordt gelaten, of dat er ook echt verandering op handen is.

"De Russische president Poetin en alleenheersers in andere Centraal-Aziatische landen kijken daarom met argusogen naar deze opvolgingskwestie. Is dit de manier om 'waardig' afscheid te nemen, zonder echt de macht uit handen te geven?"