'Burgers in Wit-Rusland raken nog verder geïsoleerd'

Europese leiders kwamen bijeen na de arrestatie van blogger en journalist Roman Protasevitsj in Wit-Rusland. Een Ryanair-vliegtuig werd zondag met een valse bommelding omgeleid naar Minsk, waar hij werd opgepakt.

Regeringsleiders eisen zijn onmiddellijke vrijlating en sloten het luchtruim boven Wit-Rusland. “Een begrijpelijke ingreep voor de veiligheid”, zegt Wit-Rusland-kenner Franka Hummels. “Maar voor de mensen daar betekent dit dat ze nog verder geïsoleerd worden en het land in de armen van Rusland gedreven wordt.”

Gevolgen voor burgers

De gevolgen voor de burgers zijn belangrijk om mee te nemen in de besluitvorming rond sancties, zegt Hummels. “Daarom moet er ook een langere strategische planning komen. Sancties zijn nu steeds heel ad hoc en dat levert tot nu toe niets op.”

Of die sancties effect gaan hebben, hangt ook af van de houding van Rusland, legt Hummels uit. “Niet voor niets wordt gesproken over sancties tegen beide landen. Nadat Loekasjenko de verkiezingen verloor maar toch de winst opeiste, klopte hij aan bij de grote broer. Poetin heeft de touwtjes in handen in Wit-Rusland.”

In de armen van Rusland

Renée Jones-Bos, voormalig diplomaat in onder meer Rusland, beaamt dat het land “al in de armen van Rusland” zit. Sancties gaan volgens haar op korte termijn niets veranderen, maar je moet ze wel opleggen, zegt Jones. “Alleen al om uit te drukken dat het onacceptabel is. Woorden en stellingname doen ertoe in diplomatie.”

“Je moet alleen niet de illusie hebben dat je het land ermee gaat veranderen”, gaat Jones verder. “Loekasjenko kijkt naar het oosten en daar ga je niets aan veranderen. Maar het gaat ook om het beeld dat je geeft naar de mensen in het land.”

Vanuit de Europese Unie en de VS is er in ieder geval een “goed en snel begin” gemaakt, zegt Jones. “Nu is het zaak om te blijven kijken: hoe raak je de machthebber, hoe steun je de oppositie, hoe steun je mensen in het land?”

Volgens Jones moet hard ingegrepen worden. “Er moeten nadere economische sancties komen; de duimschroeven moeten worden aangedraaid. Nogmaals: niet met de illusie dat je hem gaat veranderen, maar om te laten zien dat dit echt niet kan.”

'Militaire handeling'

Hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk denkt niet dat economische sancties zullen werken, maar dat ze desalniettemin opgelegd moeten worden. “Ze werkten na de frauduleuze verkiezingen niet en dat zal nu ook niet zo zijn. Het is symbolisch. Je moet het absoluut doen, maar wat gebeurt er straks?”

De Wijk noemt de actie een “militaire handeling”. “Zonder aanleiding in vredestijd een vliegtuig gedwongen laten landen, dat kan echt niet.” Door de manier van opereren, zover nu duidelijk is, heeft het de aard van een militair conflict, vindt hij. “Als je dit toestaat, staat er een andere leider op die dit ook doet en dan heb je een probleem met het luchtruim.”

Toch ligt militair ingrijpen van andere landen niet voor de hand, zegt De Wijk. “Als je straaljagers de lucht instuurt, dan heb je direct een probleem met Rusland. Denk eerder aan een grootschalige cyberaanval, overigens ook militair gestuurd. Daarmee kun je een regime ook raken.”

Veel meer politiek gevangenen

Volgens De Wijk en Hummels moeten regeringsleiders zich niet alleen maar blindstaren op de vrijlating van Protasevitsj. Hummels: “Er zijn nog veel meer politiek gevangenen, meer dan 400. En dat zijn alleen nog maar degenen die als zodanig aangemerkt worden.”

Wit-Rusland krijgt pas Europese steun als het land democratisch is. “Maar zover zijn we echt nog niet”, zegt Hummels. “Ik neem aan dat een deel van (economische) sancties nu, samenhangen met die gewenste transitie.”

Volgens oud-diplomaat Jones is het belangrijk om te allen tijde “de deur op een kier te houden” en in gesprek te blijven met het land. “Uiteindelijk wil je dat er een oplossing komt, vooral voor de mensen in Wit-Rusland. Op de korte termijn zie ik dat niet gebeuren, maar je moet de lijnen openhouden.”