Doden van zwarte man door witte bewakers zorgt voor onrust in Brazilië

Protest tegen racisme en politiegeweld tegen zwarte en gekleurde Brazilianen is er volgens Kees Koonings, hoogleraar Brazilië-studies, al langer: "In Brazilië is er nog steeds de mythe van raciale democratie. Sinds de jaren dertig werd het belangrijk voor het land om een beeld van nationale eenheid onder de bevolking te verspreiden. Het is een soort van frame waar veel Brazilianen graag in geloven, maar het staat in schril contrast met de alledaagse werkelijkheid van racisme. Inclusief institutioneel racisme en geweld tegen Brazilianen met een andere afkomst." Dat vertelde hij bij NOS Met het Oog op Morgen.

Protest

Demonstranten zien het als een geval van racisme. Sommigen liepen met borden waarop in het Portugees 'Black lives matter' stond. Op sommige plekken liepen betogingen uit op geweld. Meer dan duizend demonstranten vielen het filiaal van Carrefour aan waar de man omkwam. Ze gooiden ruiten in en sloegen aan het plunderen. De politie gebruikte traangas om de orde te herstellen.

"Al sinds begin juni, toen George Floyd in de VS werd gedood door een politie-actie, was de woede hier te zien. Onmiddellijk gingen demonstranten de straat op in confrontatie met de politie. Dit past ook binnen een patroon in Brazilië", aldus Koonings.

George Floyd

Het slachtoffer was donderdagavond samen met zijn vrouw in het filiaal van Carrefour om groenten te kopen. Toen hij bij de kassa stond, zei hij iets tegen een medewerker van de supermarkt. De medewerker voelde zich kennelijk beledigd en riep haar collega's. De vrouw van Freitas zag vervolgens allemaal bewakers langsrennen. Toen ze beneden kwam, lag haar man al op de grond.

De beelden van het incident en de daaropvolgende protesten doen denken aan de dood van George Floyd in de Verenigde Staten. Een verschil is dat Floyd werd gedood door de politie, terwijl Freitas werd gedood door bewakers van een particuliere beveiligingsdienst.

Racisme in Brazilië is volgens Koonings toch niet helemaal vergelijkbaar met de VS: "Het racisme is hier wel iets anders dan in de VS, waar eigenlijk de 'one drop rule' geldt. Als je daar ook maar een greintje niet blank bent, dan ben je al meteen gekleurd. In Brazilië ligt dat ingewikkelder, je hebt er allerlei gradaties van donker zijn. Hoe je eruit ziet maakt daarvoor niet zoveel uit. Mensen die donker zijn voor de een, zijn wit voor de ander of voor zichzelf. Er zijn ook mensen die zichzelf wit voelen omdat ze rijk en welvarend zijn, al hebben ze misschien wel een bepaalde tint. Het is heel erg sociaal bepaald hoe je jezelf noemt en hoe anderen je zien. Maar huidskleur is nog steeds een bepalende statusbasis."

Huidskleur doet er dus wel toe: "Het is niet zo dat het alleen een sociale kwestie is. Dat samenvallen van huidskleur en de daarop gebaseerde status, discriminatie, sociale en economische positie, dat is enerzijds wat racisme verborgen houdt, maar is ook dramatisch in zijn effect. Ook in Brazilië zijn disproportioneel veel mensen die gekleurd zijn werkloos, arm, ze wonen in sloppenwijken, zitten in de gevangenis en zijn vaker slachtoffer van politiegeweld."

'Geen racisme'

De politie zegt geen aanleiding te hebben om te denken dat het om racisme ging. De Braziliaanse vicepresident Mourão beweerde in een reactie op de moord dat er helemaal geen racisme is in het land. "Bolsonaro, de rechts populistische president, staat ook wel te boeken als racist. De vicepresident probeert de boel een beetje te matigen, maar dit is wel een voorbeeld van de manier waarop de blanke en mannelijke politieke elite al driekwart eeuw tegen het racismevraagstuk aankijkt", zei Koonings.

Veranderingen

De twee bewakers zijn gearresteerd. De supermarkt heeft laten weten de "brute moord" zeer te betreuren. De manager van de winkel zou zijn ontslagen en het contract met het beveiligingsbedrijf is beëindigd. Op sociale media riepen mensen op tot een boycot van de keten. Dat toont volgens Koonings wel dat het land aan het veranderen is: "De dingen veranderen, maar ze veranderen langzaam. Deze reacties kwamen er onmiddellijk. Twintig jaar geleden hadden ze dat misschien nog onder het tapijt proberen vegen, maar dat kan nu niet meer."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.