Van de Koude Oorlog tot nu: zo werkt Russische beïnvloeding

"Het aids-virus kwam niet van apen, maar ontstond in een laboratorium waar onderzoek werd gedaan naar biologische wapens." Dat verhaal hielp de Russische inlichtingendienst KGB met hulp van de Oost-Duitse Stasi de wereld in tijdens de Koude Oorlog.

Dat buitenlandse mogendheden de Westerse publieke opinie proberen te beïnvloeden door desinformatie te verspreiden of politici voor zich te winnen, is dus geenszins een nieuw fenomeen. Wel ziet beïnvloeding er tegenwoordig anders uit dan toen, zegt inlichtingenexpert Ben de Jong, verbonden aan de Universiteit Leiden, in Bureau Buitenland.

"Waar dit soort beïnvloeding vroeger vooral een zaak was van geheime diensten, zie je nu dat Rusland een 'whole of state'-aanpak gebruikt. Dat wil zeggen dat zo’n beetje alle overheidsinstanties erbij betrokken zijn; denk aan het parlement, maar ook de media."

Een kennel voor baby's

Autoritaire staten als Rusland en China proberen sentimenten aan te wakkeren die al bij een deel van de bevolking leven, zegt De Jong. Op die manier willen ze de publieke opinie in een voor hen gunstige richtig bewegen. Zo wordt met reisjes, cadeaus en eventueel geld gepoogd politici en journalisten aan een regime te binden. Ze worden verleid om nepverhalen te verspreiden, waar ze al dan niet zelf in geloven. Zo verkondigde FvD-Europarlementariër Marcell de Graaff dat er in Oekraine baby’s zouden worden geboren in 'kinderkennels' om ze voor kinderporno te gebruiken.

De Jong: "Je ziet het vaak gebeuren bij extreemrechtse politici die bijvoorbeeld toch al Ruslandgezind zijn, maar als je erin slaagt een politicus aan je te binden die meer in het midden zit, is dat natuurlijk nog mooier. Dan kun je een samenleving nog breder beïnvloeden. Denk aan CDA’er en staatssecretaris René van der Linden, die zich liet fêteren met reisjes naar Moskou en verkondigde dat sancties op Rusland moesten worden opgeheven."

De open samenleving is kwetsbaar

Het is goed dat we recent veel over dit soort operaties horen in de media, volgens van Linden. "Je mag hopen dat dat leidt tot bewustwording, dat politici zich ook realiseren dat het hun geloofwaardigheid niet ten goede komt." Tegelijk is het probleem juridisch erg moeilijk aan te pakken, zegt hij. "Open samenlevingen zijn per definitie kwetsbaar. In Rusland kun je je nergens uitspreken, niet eens op sociale media, dan heb je kans dat je zes jaar kamp krijgt. Hier heerst vrijheid van meningsuiting, je mag gewoon zeggen dat je wilt dat Poetin Oekraïne terug het stenen tijdperk in moet bombarderen."

Voor de Europese Unie is het dan ook lastig beïnvloeding tegen te gaan, zegt Van Linden. De oprichting van een gezamenlijke veiligheidsdienst, zoals soms als oplossing geopperd wordt, acht hij niet realistisch. "Defensie en inlichtingendiensten vormen de kern van elke nationale staat. Dat kun je niet zomaar aan tornen. Er wordt wel informatie gedeeld onder Navo-partners, maar echt de hele tent opengooien: daar zijn we nog heel ver van verwijderd."