'Van oudsher zien we dat religie wel degelijk gevaarlijk is'

Is dat een probleem, kunt u zich afvragen. Volgens de Vlaamse wetenschapsfilosoof Maarten Boudry is het in ieder geval niet bepaald iets om toe te juichen. "Van oudsher zien we dat religie wel degelijk gevaarlijk is", zegt hij. "Natuurlijk zijn er veel gelovigen die geen vlieg kwaad doen. Maar ik heb er problemen mee als moderne theologen zichzelf als maat der dingen gaan zien. Zo van: 'ik wil geen kwaad, ik respecteer de vrijheid van andere mensen, en daarom is religie onschuldig of zelfs een goede kracht in de wereld'." Die mensen zien volgens Boudry het feit over het hoofd dat religieus fundamentalisme wel degelijk bestaat. "Zij proberen er van weg te kijken omdat het hen confronteert met onaangename waarheden." Dat zij (onbewust) verlicht zijn door wetenschap en daarom bepaalde zaken niet meer zo letterlijk nemen als ze in heilige geschriften als de Bijbel staan, betekent niet dat niemand dat meer doet. "Er zijn namelijk nog altijd mensen die meer rechttoe rechtaan opvolgen wat er in het heilige boek staat, en die bijvoorbeeld ongelovigen, homoseksuelen, enzovoorts bestraffen. Dát is het gevaar van religie."

Illusies

Als er eenmaal een bepaalde onware overtuiging over de wereld aangenomen wordt (bijvoorbeeld dat er een opperwezen bestaat die een hiernamaals voor ons heeft klaar gezet waar we beloond of bestraft zullen worden) kan het volgens Boudry heel snel gevaarlijk worden. "Illusies hebben de neiging zich te vertakken in ons wereldbeeld." Bij sommigen blijft dat allemaal relatief onschuldig en de meeste mensen die gewoon geschoold zijn gaan niet zomaar oorlog voeren of iets dergelijks. Maar dat betekent niet dat religie ongevaarlijk is. Daarover schreef Boudry eerder al het boek Illusies voor Gevorderden.

Boudry heeft wel respect voor gelovigen, in die zin dat hij respect kan opbrengen voor religieuze mensen die in alle integriteit tot een bepaalde wereldbeschouwing zijn gekomen, en bereid zijn daar een rationeel debat over te voeren. "Maar geen intellectueel respect. Ik heb evenveel respect voor het geloof in god als voor het geloof in Sinterklaas of het monster van Loch Ness. Maar ja, de mens is natuurlijk niet helemaal rationeel."

Wetenschap versus religie

"Ik kan het me intellectueel wel voorstellen dat iemand in God gelooft", zegt Boudry. Maar hij noemt het 'volkomen irrationeel' om te geloven dat er een opperwezen bestaat. Inderdaad, niet alle vragen over ons bestaan en het heelal zijn beantwoord. "Daar begint wetenschap ook mee. Met het erkennen van onwetendheid." In tegenstelling tot het geloof in een of meerdere goden. "Religie pretendeert alle waarheid in pacht te hebben. Daarom kwam wetenschap in de Middeleeuwen maar moeilijk van de grond." Het idee bestond destijds dat alle kennis al voorhanden was. "Maar pas op het moment dat mensen zich van hun eigen onwetendheid bewust zijn, gaan zij pas op pad om dingen uit te zoeken."

Heeft de wetenschap het laatste restje religie uit onze samenleving gedrukt? En hoe erg is het eigenlijk dat God definitief op zijn of haar retour is? Of houden die twee - ratio en religie - zich net als in de renaissance in een wurgende houdgreep? Een diepgaand gesprek met de Vlaamse wetenschapsfilosoof Maarten Boudry, die een ware kruistocht voert tegen illusies, pseudo-wetenschap en dat soort zaken.