Krijgt de wijkrechtbank een definitieve plaats in het Nederlandse rechtssysteem?

Nederland heeft een groot tekort aan rechters en de wachttijden zijn erg lang. Is dit wel het goede moment om dan te experimenteren met wijkrechtbanken? Pieter Tops, lid van de Raad van Toezicht van Reclassering Nederland, denkt van wel. "Wij zijn in Nederland sterk op zoek naar hoe wij het gat tussen repressie en preventie kunnen dichten."

Tops doelt op het gat tussen de uitspraak van de reguliere rechter in bijvoorbeeld het strafrecht en wat er van te voren gedaan kan worden. De wijkrechtbank is een van de oplossingen om dat gat te dichten, zegt Tops. Want als Tops kijkt naar wat er in veel gemeentes gebeurt, dan ziet hij dat meerdere instellingen moeten samenwerken. "Maar die samenwerking is soms tandeloos en vrijblijvend." Daar kan een wijkrechter ook verandering in brengen. "Die zorgt voor minder vrijblijvendheid en is effectiever, want een uitspraak van een rechter heeft gezag."

Op het gebied van drugscriminaliteit, waar Tops zich veelal mee bezighoudt, kan de wijkrechtbank jongeren er zelfs van behoeden het criminele pad op te gaan. Het gaat dan wel om kleine drugszaken, om jongeren die hun eerste stappen in de drugswereld zetten, meldt Tops erbij. "Als je stevig op je vingers getikt kunt worden voor die eerste instap in die drugswereld, zou dat in het voorkomen van jonge aanwas een hele interessante nieuwe mogelijkheid kunnen zijn."

Het had zelfs Ridouan Taghi kunnen helpen, denkt Tops. "Toen hij jong was en hij in Nieuwegein begon, had het misschien geholpen om hem in het begin uit die wereld te helpen."

Knoop doorhakken

Het zit nog in de experimentele fase en kost ook aardig wat tijd en geld om te perfectioneren. Dat mag een wijkrechtbank in Nederland niet in de weg staan vindt Robine de Lange, president van de rechtbank in Den Haag. "Uit de evaluaties die gedaan zijn is gebleken dat als de rechter een knoop doorhakt, het helpt een stap verder te komen."

Daar bedoelt De Lange mee dat een uitspraak, ook van een wijkrechter, bindend is en dat het gevolgen heeft. Het dient dus als een soort stok achter de deur. "Het kost tijd, maar het belangrijkste is dat er vooral maatschappelijke baten zijn. Dat iemand niet meer terugkomt omdat die uit de problemen blijft. Dat levert de maatschappij veel op. Wij geloven wij erin dat als wij dit doen het effectiever en duurzamer is."

Ook voor de jeugdcriminaliteit kan de wijkrechter een belangrijke rol spelen, denkt De Lange. "Wat je altijd probeert met jeugdigen, is om de jongens zolang mogelijk uit de gevangenis te houden. Omdat je weet dat als zij er eenmaal belanden, zij er niet beter van worden." Daar is ook het jeugdstrafrecht op gericht, om te voorkomen dat de jongeren verder afglijden in de criminaliteit. "Hoe eerder je ze te pakken hebt en je ervoor kunt zorgen dat zij weer naar school gaan of een dagbesteding hebben, hoe groter de kans dat zij niet verder afglijden."

Een wijkrechter dient dan als extra steun, buiten bijvoorbeeld jeugdwerkers, ouders en leraren. "Daar geldt weer het gezag van een rechter die een knoop kan doorhakken en kan zeggen: 'Denk erom, straks zit je weer daar.' En daar is dan het deurtje naar de cel."

Wijkrechtbanken in Tilburg

Het fenomeen wijkrechtbank wordt in Nederland langzaam geintroduceerd. Zo krijgt Tilburg er na de zomer twee wijkrechtbanken bij: in Tilburg Noord en Tilburg West.

"De nabijheid van de inwoners is voor ons een belangrijk uitgangspunt", zegt burgemeester van de stad Theo Weterings. "Wij zijn blij dat justitie, het Openbaar Ministerie en de rechtbank hebben gezegd dat zij de noodzaak begrijpen en dat heeft geleid tot de keuze voor de twee plekken."

Slachtofferperspectief en tijdigheid

Er is ook kritiek op de wijkrechtbanken. Zo zou het beleid te gericht zijn op de daders en is er te weinig aandacht voor de slachtoffers. Dat kan volgens Roy Heerkens van Slachtofferhulp Nederland "leiden tot onbegrip bij de slachtoffers". Al helemaal als de slachtoffers daar niet goed op worden voorbereid. "Daarom luidt ons pleidooi ook altijd: stem dit af met een slachtoffer. We moeten hun belangen en rechten niet uit het oog verliezen, dus het is belangrijk altijd het slachtofferperspectief zorgvuldig mee te nemen."

Hoogleraar bestuurskunde Bert Marseille plaatst ook een kritische noot bij de wijkrechtbank. "Soms bekruipt mij het gevoel dat de rechtspraak heel veel energie steekt in dit project zonder dat goed is onderzocht wat de effecten ervan zijn", zegt hij. En dat terwijl de reguliere rechtspraak zelf met de nodige problemen kampt. Volgens de hoogleraar is de tijdigheid, zaken op tijd op zitting krijgen en daar op tijd een uitspraak in doen, het "grootste probleem" van de reguliere rechtspraak. Als de wijkrechtbank dit wel goed regelt, "dan is dat nog niet een experiment dat helpt om het probleem van die tijdigheid op te lossen".