Psychiater Dirk de Wachter: 'De mens heeft behoefte aan verbinding en aanraking, ik noem dat strelingstreven'

De mens waant zich ongezien en ongehoord. Dat heeft volgens De Wachter te maken met een wereld die almaar complexer is geworden. "Voor kwetsbare mensen wordt het te moeilijk. Ze zeggen: laat mij met rust. Velen neigen dan naar autoritair leiderschap, heel anders dan wat mijn generatie voor ogen had. Dat moet ons oplettend maken."

De Wachter wantrouwt al te autoritaire bewegingen en roept daarom de politiek op om in dialoog te blijven met de bevolking. In het ziekenhuis waar hij werkt, worden ervaringsdeskundigen betrokken bij het beleid: een voorbeeld voor onze maatschappij. "Zolang we kunnen spreken, gaan we niet vechten."

Een van de kwalijke gevolgen van gebrekkige betrokkenheid zijn lone wolves, die zich niet langer betrokken voelen en kwalijke denkbeelden ontwikkelen. En dat kan nog een stap verder gaan: hele bevolkingsgroepen die zich onttrekken en in een eigen bubbel belanden. "Een inclusief beleid is niet bedoeld uit compassie voor die mensen die zich, ocharme, niet gehoord voelen. Het is een beleid dat voor heel de maatschappij van belang is, omdat zo die mensen zich niet tegen de maatschappij gaan keren."

Ikkigheid

Waar verloren we toch die verbinding met elkaar? "Dat heeft te maken met de westerse wereld die erg inzet op het zelf als het hoogste goed. De ikkigheid noem ik dat." Op zich is er volgens de denker niets mis met ruimte voor autonomie, als het maar niet ten koste gaat van de verbondenheid. "Een goed functionerende mens is enerzijds iemand die zelvig kan zijn, en anderzijds in verbinding staat met de ander. Ik ben in de blik van de ander, zeg ik filosofisch."

In contrast met die ik-gerichtheid zien we ook hele groeperingen die juist opkomen voor grotere thema's: het klimaat, de vluchtelingenproblematiek en armoede. "Ik wil ook niet te apocalyptisch denken. Jonge mensen engageren zich meer dan in mijn tijd. Toch belanden ook zij in die concurrentiële samenleving, waar het 'ik' eerst komt, en dan de ander. Dus het is aan hen om dat engagement gaande te houden. Ik ben daar niet pessimistisch over. Ik zie dat mijn discours, in alle onbescheidenheid, ook wel door de jongere generatie wordt opgemerkt. Dat doet mij veel plezier."

De mens die in existentiële onrust verkeert, zoekt naar houvast, en grijpt dan naar zelfhulpboeken, spiritualiteit, religie, of een mix van dat alles. "Ik ben kritisch over mindfulness als het heel ikkig wordt ingevuld. Als je op een gekleurd matje met sandalen de zin gaat zoeken in jezelf. Dat zeg ik nu heel cynisch. Als die spiritualiteit uiteindelijk weer uitmondt in verbondenheid met de ander, dan lijkt me dat prima." Het is ook steeds gangbaarder om naar de psycholoog te gaan. "Zorgzaam zijn, luisteren, tijd maken voor elkaar, dat moet niet voorbehouden zijn aan hoogopgeleide mensen tegen betaling."

Terminaal ziek

Sinds 2022 leeft De Wachter met terminale darmkanker. "Het gaat slecht, maar verder gaat het goed, zo citeer ik Gerard Reve. Ik ben goed omringd, als ik dat niet had, weet ik niet of ik hier nog zou zitten."

Ook daarin ziet hij die essentiële rode draad van verbinding. "Ik heb op momenten gedacht: nu ben ik liever dood. De aanraking van een verpleegster, met de woorden: 'wij gaan voor u zorgen', dat bemenselijkt. We hebben nood aan verbinding, lijfelijk vastpakken." Een bekend thema, dat tijdens de Covidcrisis in Nederland de naam ‘huidhonger’ kreeg. "We moeten ook weer niet kannibalistisch worden. Ik gebruik liever strelingstreven."