We gaan massaal naar de stembus. Waar baseren we onze stem op?

'Het is prima om elke verkiezing iets anders te kiezen'

Volgens politiek communicatiewetenschapper Alyt Damstra hebben kiezers na decennia van partijloyaliteit, nu daadwerkelijk wat te kiezen. "Je wilt in een democratie dat mensen een autonome keuze maken. Niet vanwege sociale klasse, onderwijs of omdat je je verplicht voelt ergens op te stemmen. Er is veel kritiek op de Nederlandse kiezer, die zou op drift zijn geraakt; dan weer LPF en dan weer VVD stemmen. Maar het is prima om elke verkiezing iets anders te kiezen, dan kies je tenminste echt."

Met de decennia van partijloyaliteit doet Damstra op het verzuilde systeem: "Je behoorde tot sociaal democraten, dus je stemde rood. Dat lag al vast. Mensen stemden conform de zuil, de groep waar ze toe behoorden. De afgelopen decennia, sinds de jaren 70, is dat afgenomen en steeds meer zijn mensen echt gaan kiezen."

2002 was een keerpunt

"Dat was het jaar waarin Pim Fortuyn vanuit niet ineens heel veel stemmen kreeg met LPF. Dat was nog nooit eerder vertoond. Voor het eerst was er een heel grote rechts populistische partij in de kamer. Fortuyn heeft het debat blijvend veranderd. Hij zette thema's op de kaar, zoals immigratie. Bestaande partijen schrokken zich een hoedje, zij moesten ineens ook wat het het onderwerp. Hij werd een media lieveling."

Damstra ziet terugkerende patronen: meer aandacht in het nieuws, betekent meer steun in de peilingen.

Welke partijen snappen dit spel?

Geert Wilders is iemand die de mediadynamiek goed begrijpt. "Een goed voorbeeld is zijn uitspraak over de 'kopvoddentax', of hoe hij in het RTL debat heel snel Zwarte Piet erin gooide. Hij haalt meteen het nieuws. Sigrid Kaag doet een poging het over onderwijs te hebben, maar dat komt niet over. De volgende dag staat Wilders overal met zijn zwarte pieten uitspraak. En dat is ook een verantwoordelijkheid van de media, die besluiten dat te publiceren.

Mark Rutte is ook een meester, een begaafd politicus. Hij weet heel goed de discussie te sturen binnen de kaders waar hij eigenaarschap over heeft. Daarom wil hij het niet over institutioneel racisme, black lives matters hebben, of 'sociologisch geneuzel' van de relschoppers hebben. Als hij dat wel doet, gaat het namelijk over ongelijkheid, dat is niet zijn cup of tea. Law and order wel. Hij houd de discussie precies binnen de kaders van zijn thema."

Kaag probeerde in het RTL debat steeds te schermen met investeren in het onderwijs, maar dat thema leeft nu minder door corona. Dus dat slaat minder goed aan. Baudet doet het ook weer anders. Hij gebruikt desinformatie, bijvoorbeeld door te roepen dat de NOS fake news brengt."

Welke thema's spelen deze verkiezing?

"Corona heeft een enorme invloed deze verkiezingen. De lijsttrekkers moeten met elkaar in debat, maar een van die lijsttrekkers is ook premier, die kan zich profileren als crisismanager, dat domineert heel erg. Zonder corona zou de toeslagenaffaire een veel grotere rol spelen. Dat zou het dominante thema moeten zijn. Maar het gaat toch veel over de maatregelen.

We zitten in acute crises, dat vraagt om korte termijn oplossingen, de tijdskaders zijn heel kort. De lange termijn crisissen raken ondergesneeuwd, zoals de groeiende ongelijkheid in Nederland, de energietransitie en de bouw die om moet."

Focus Wetenschap

Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus. Luister hier de uitzending terug.
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap