Zijn er veel meer mensen op aarde dan gedacht? 'Het is geen exacte wetenschap'

Bevolking tellen is geen exacte wetenschap

Volgens Tanja Traag is het voorstelbaar dat er in sommige delen van de wereld meer mensen wonen dan officieel geregistreerd. "Je moet je voorstellen dat in dunbevolkte gebieden, zoals delen van Vietnam, het extreem lastig is om iedereen mee te tellen. Je zou letterlijk alle adressen af moeten gaan, op het juiste moment langskomen en hopen dat mensen niet net op het land aan het werk zijn", legt ze uit. "In zo’n situatie kun je er dus naast zitten."

Maar miljoenen of zelfs miljarden meer mensen? Dat vindt ze een flinke claim: "Ik heb verstand van demografie en vooral van Nederland en Europa, maar de hele wereld overzien is een ander verhaal. Die aantallen voelen wel erg groot."

Hoe houden we in Nederland de bevolking bij?

In Nederland hebben we het administratief gezien beter voor elkaar dan veel andere landen, vertelt Traag: "Als je ergens gaat wonen, een kind krijgt of overlijdt, dan moet dat bij de gemeente worden doorgegeven." Dat geldt ook voor immigratie en emigratie, vertelt ze. "Op die manier hebben we een heel gedetailleerd beeld van hoeveel mensen er in Nederland wonen."

Toch is ons systeem niet waterdicht. "Arbeidsmigranten die korter dan drie maanden blijven, hoeven zich niet in te schrijven. En er zijn natuurlijk ook mensen die illegaal in Nederland verblijven. Dat zijn er naar schatting tussen de 23.000 en 58.000."

Maar volgens Traag is de registratie in Nederland uitzonderlijk goed in vergelijking met andere landen. "Scandinavië, Oostenrijk en IJsland hebben een soortgelijk systeem. Die landen weten net als wij vrij precies hoeveel mensen er wonen."

De rol van bevolkingscijfers in beleid

Bevolkingsdata zijn niet alleen interessant om te weten hoeveel mensen er wonen, maar vormen ook de basis voor beleid. "Hoeveel woningen moeten er bij komen? Hoeveel leraren hebben we nodig? Wat is de verwachte zorgvraag? Dit soort beslissingen worden gebaseerd op deze cijfers", vertelt Traag. Nederland heeft daarbij een voorsprong: "Wij hoeven mensen niet lastig te vallen met enquêtes, omdat we al veel data uit administraties kunnen halen. Denk aan informatie van de Belastingdienst over werk en inkomen. Alles wordt aan elkaar gekoppeld, maar uiteraard op een veilige manier."

'Vroeger ging men nog langs de deuren'

Vandaag de dag zijn bevolkingscijfers grotendeels geautomatiseerd, maar dat was vroeger anders. Tot 1971 ging het CBS van deur tot deur met papieren formulieren. "Er gingen destijds een hele batterij aan CBS-medewerkers op pad met vragenlijsten", vertelt Traag. "Mensen kregen de formulieren thuis, moesten ze invullen en ze werden later weer opgehaald."

Maar 1971 was ook het jaar waarin het vertrouwen in de overheid afnam. "Mensen werden wantrouwender over wat er met hun gegevens gebeurde. Dat, in combinatie met de hoge kosten en de tijdrovende methode, zorgde ervoor dat we overstapten op administratieve gegevens."

Wat ging er mis in Duitsland?

Niet elk land heeft dit systeem overgenomen. Duitsland bijvoorbeeld, hield recent nog een volkstelling op de traditionele manier en ontdekte tot zijn schrik een rekenfout. "Ze kwamen erachter dat er 1,6 miljoen mensen minder woonden dan gedacht", zegt Traag. "Dat had onder andere te maken met migrantenstromen die niet goed in beeld waren."

Behalve Nederland en een paar andere Europese landen, werkt de meerderheid van Europa nog steeds met volkstellingen."Dat is kostbaar, tijdrovend en minder accuraat", legt Traag uit. "Toen Noorwegen overstapte naar ons systeem, daalden de kosten van volkstellingen daar met 90%."