Tunnelvisie en gerechtelijke dwalingen: het is te voorkomen met 'scenariodenken'

Waarheidsvinding

"Opsporing gaat over waarheidsvinding", zegt criminoloog Chantal Epskamp. "Je bent aan het reconstrueren welk verhaal de waarheid het dichtst benadert. Je gaat uit van bepaalde feiten en omstandigheden maar je moet je daarbij afvragen of het wel klopt. Kan het ook anders gegaan zijn?

"Stel, je vindt iemand met een doorgesneden keel. Negen van de tien keer zullen we ervan uitgaan dat diegene dat niet zelf gedaan heeft. Maar we weten inmiddels ook dat dat toch voorkomt. Denk maar aan de gerechtelijke dwaling in de Rosmalense flatmoord. We waren ervan uitgegaan dat een dader het slachtoffer de keel had doorgesneden. Maar in deze situatie bleek dat iemand het zelf had gedaan. Iemand anders heeft daar jaren onterecht voor vast gezeten."

Milica van Doorn

Epskamp, ook analist bij de politie Noord-Holland, behandelt in haar nieuwe boek Van watskeburt tot whodunnit een bekende cold case. Milica van Doorn werd in 1992 vermoord en verkracht gevonden in een sloot. In 2017 werd de zaak opnieuw bekeken volgens de scenario-methode.

"Alle verhaalelementen zijn we opnieuw nagegaan. Uiteindelijk kwamen we op een aantal punten waaraan de dader moest voldoen. 133 mannen uit de omgeving voldeden daaraan. Die hebben we opgeroepen voor een DNA-verwantschapsonderzoek. Daar kwam een match uit met een familielid van de dader. En zo hebben we de zaak toch kunnen oplossen."

Bewerkelijk?

Het is een misvatting dat scenariodenken bewerkelijk is of meer tijd kost, vindt Epskamp. "Het zit heel erg in ons brein om in scenario's te denken. Wat blijkt is dat als je dit doet je op de lange termijn heel veel capaciteit spaart. Als je vroeg in een zaak extra denkwerk verricht, heb je er aan de achterkant juist veel profijt van."