'Wetten, overheden en instanties zijn doorspekt van wantrouwen, dat moet anders'

"Hoopvol is een groot woord", zegt voormalig PvdA-Kamerlid Asante, "maar we merken in gesprekken met ambtenaren dat de schrik er goed in zit na de toeslagenaffaire." De Landelijke Cliëntenraad (LCR) analyseert onder andere wetgeving om te ontdekken hoe bepaald beleid tot stand komt én hoe het vervolgens bij de burgers terechtkomt via bijvoorbeeld de Belastingdienst en het UWV.

Daarin valt op dat sommige wetten en regels "doorspekt zijn van wantrouwen" naar burgers, vertelt Asante. De toeslagenaffaire is daar een voorbeeld van, maar ook de participatiewet. Haar organisatie wil het leed dat burgers aangedaan wordt goed in beeld brengen. "Mensen worden letterlijk ziek van de stress. De eerste reactie is dan vaak: dat was de bedoeling niet. Dat is de ingang en dan kunnen we gaan praten."

Hardvochtig beleid

"Wij gaan op zoek naar hardvochtigheid in beleid en uitvoering. Een overheid die burgers wantrouwt, die heel hard optreedt en handhaaft, dat moet eruit." Wat is dan wel de bedoeling, en hoe zorgen we daarvoor? Die vraag zou vaker gesteld moeten worden, vindt Asante. “Want uiteindelijk lopen uitvoerende instanties tegen dingen aan, maar ligt het echt kunnen oplossen in handen van politici.”

Wat niet wil zeggen instanties en ambtenaren niet óók verantwoordelijkheid dragen. "Zeggen dat iets nu eenmaal zo is en je slechts uitvoert is te makkelijk. Natuurlijk moet een wet redelijk zijn, maar je hebt de verantwoordelijk om te kijken hoe de wet terechtkomt bij burgers en daarover terug te koppelen.”

Wantrouwen als basis

Wantrouwen is de basis van het probleem, stelt de voorzitter die denkt dat deze manier van werken voorkomt uit de tijd waarin het veel ging over hoe duur de verzorgingsstaat was. “Vanuit die gedachte ontstond ook het idee van ‘participatie’ en 'de kosten drukken'. Heb je een probleem? Bel de buren of vrienden.”

Door de afbraak van de verzorgingsstaat nam de tweedeling in de maatschappij volgens Asante toe. “Tussen mensen die dat vangnet hebben en mensen die dat niet hebben. De overheid moet een vangnet én een springplank zijn. Mensen moeten de kansen krijgen om ergens uit te komen. Solidariteit met minderbedeelden is vervaagd en dat denkpatroon moet anders.”

Overheid in dienst van burgers

De oplossing is een optelsom van zaken die moeten veranderen, denkt Asante. “Het is en, en, en. Wetgeving, beleid, uitvoering.”

Als de adviezen van de Landelijke Cliëntenraad er eenmaal zijn, is het interessant om te kijken wat ermee gaat gebeuren, vertelt Asante. Een oproep aan de politiek heeft ze alvast paraat. “De overheid is in dienst van de burgers. Niet in die van de minister of staatssecretaris. Niet eens in dienst van Kamerleden. Dat zou moeten betekenen dat als je ziet dat burgers onbedoeld in de knel komen - door eigen handelen of toedoen van een organisatie - de eerste reactie nooit mag zijn: dat is beleid en de wet.”

En wat er in ieder geval moet gebeuren volgens Asante: “Als je als burger een conflict hebt met de overheid, moet je ergens terecht kunnen. Dat is nu alleen voor mensen met geld.”