'Wetenschap gaat altijd door, ook in tijden van oorlog en rampspoed'

In het Zoölogisch Museum in Moskou ga ik altijd even langs de vitrine
met steltlopers. Het is steeds een moment van bezinning. In de kast
staat een fraai opgezette dunbekwulp. Die vloog ooit rond ergens in
Rusland, waar hij vermoedelijk ook uit het ei is gekropen. En ik vraag
me af hoe het zo ver heeft kunnen komen.

Vorig jaar kwam het hoge woord eruit, in het Britse tijdschrift Ibis.
De dunbekwulp is er niet meer, er is althans tientallen jaren geen
overtuigend bewijs gevonden dat de soort nog bestaat. Dat is bitter,
en het is een les.

Onderzoekers hier in het Zoölogisch Museum hebben zich jarenlang
beziggehouden met de vraag waar de dunbekwulp broedt en wat er kan
worden gedaan om hem voor uitsterven te behoeden. Het was too little
too late.

Voor de lepelbekstrandloper is het misschien nog niet te laat. Dat is
een sympathieke kleine steltloper van 15 centimeter lang. Hij heeft
een eigenaardige lepelvormige snavel en broedt in de toendra van
Tsjoekotka, achtduizend kilometer hiervandaan, tegenover Alaska. Elk
jaar maken de vogeltjes een gevaarlijke tocht naar de
overwinteringsgebieden in Zuidoost-Azië. In totaal zijn er misschien
nog maar minder dan duizend. Op wereldschaal is dat niets.

De ornithologen hier spannen zich met collega's uit vele landen in om
de soort te redden. Het is een van de voorbeelden van noodzakelijke
internationale samenwerking op wetenschappelijk gebied, die ook na de
Russische inval in Oekraïne niet is gestopt, al heeft die inval op
veel andere terreinen wel enorme schade toegebracht aan die
samenwerking. Wetenschap kan alleen gedijen bij een open en
ongelimiteerde uitwisseling van informatie, en daarvan is allang geen
sprake meer.

Het Moskouse museum is ook het kloppend hart van tal van projecten die
de afgelopen jaren zijn opgezet in Rusland, en die ook voor Europa
belangrijk zijn. Zoals atlassen van de vogels van Moskou en van
Europees Rusland. Net als die van de Nederlandse atlas zijn al die
gegevens opgenomen in de Europese vogelatlas van 2020.

Momenteel wordt hard gewerkt aan de eerste vogelatlas van de provincie
Moskou, een gebied dat net zo groot is als Nederland. Maar waar
Nederland de beschikking heeft over vele duizenden enthousiaste
vogelaars, moet dat werk hier geklaard worden door slechts een paar
honderd waarnemers. Die moeten daarvoor vaak ver afgelegen, slecht
bereikbare en nauwelijks onderzochte gebieden bezoeken.

Het veldwerk is ook in volle gang voor een atlas van de flora van
Rusland en voor een zoogdierenatlas van Europees Rusland, die is
waarschijnlijk over drie jaar klaar. Rusland beslaat een enorm deel
van Europa, en al die informatie is noodzakelijk als je een goede
indruk wilt krijgen van de omvang en verspreiding van Europese
populaties.

Wetenschap is van alle tijden en gaat altijd door, ook in tijden van
oorlog en rampspoed, en dat is belangrijk. Maar voor veel van de
mensen die al dat onderzoek uitvoeren is de natuur ook een belangrijke
uitlaatklep, een bron van troost en zingeving in een tijd van zoveel
zinloos geweld en menselijk lijden.

En dus trekken mensen erop uit, op zoek naar planten, vogels,
zoogdieren en insecten. Ondanks alles, altijd en overal. In Rusland,
maar ook in Oekraïne, in Syrië en zelfs in Gaza.