Hoe bijzonder is de Nebraschijf?

“Het is eigenlijk een bronzen schijf van een centimeter of 32 groot. Hij is ingelegd met goud. Dat goud bestaat uit twee manen, een maansikkel en een volle maan, en daar om heen allemaal sterren”, vertelt conservator van het Drents Museum, Bastiaan Steffens, in NOS Met het Oog op Morgen. “Dat maakt het, met z’n 1800 voor christus waartoe hij dateert, de oudste realistische weergave van de sterrenhemel die we kennen.”

Vakmanschap

“Het is niet alleen een afbeelding van de sterrenhemel, maar er zit ook heel veel kennis in over de sterrenhemel werkt. Het is een schijf die oorspronkelijk bedoeld is om iets van de werking van de sterren en tijd te doorgronden.”

“Je ziet op die schijf een volle maan en een maansikkel, daartussen staan de plejaden. Dat zijn zeven sterren die heel prominent aanwezig waren in de nacht in de bronstijd. Waarschijnlijk zijn die samen geplaatst, omdat die schijf is gebruikt om iets van een kalender voor te stellen eigenlijk. Dat is heel bijzonder, want dat kende we absoluut nog niet uit het begin van de bronstijd.”

Schijf

“Het is een object dat een heel lang en bewogen leven heeft gehad. De schijf is waarschijnlijk zo’n tweehonderd jaar in gebruik geweest. In die tweehonderd jaar is de schijf meerdere malen aangepast op manieren die telkens reflecteerde wat de mensen, die de schijf maakten en aanpasten, dachten over de wereld en sterrenhemel. Uiteindelijk na al die aanpassingen is de schijf geofferd in een kuil. Bovenop een berg, ergens in Duitsland.”

Offer

“We hebben het over de mensen van de Unetice-samenleving. Die kwamen voor in zuidoost-Duitsland, maar ook in Polen en de Bohemen. Van die mensen kennen we eigenlijk heel erg veel offers. We kennen heel veel offers van pijlen en zwaarden. Ook van de meest prachtige gouden voorwerpen. Zo mogen we ook deze schijf zien. Als een offer.”

“We weten niet zeker waarom hij is geofferd, maar wat wel frappant is, is dat toen die schijf geofferd is, 1600 voor christus, valt samen met het einde van die samenleving. Als je kijkt naar het leven van die schijf, dat hij telkens is aangepast op manieren die toch weer horen bij veranderingen en hoe ze denken over hun eigen wereld. Dan dat instorten van die samenleving, wat samengaat met het offeren van zo’n belangrijk object en wat zoveel kennis symboliseert, dat moet een heel krachtig gebaar zijn geweest. Om dat te offeren.”

Opgegraven

“In de meeste gevallen worden archeologische voorwerpen gevonden tijdens opgravingen die worden uitgevoerd op wetenschappelijk wijze. Maar in dit geval waren het twee heren die met een metaaldetector opzoek waren gegaan in Saksen-Anhalt. Ze waren opzoek naar spullen uit de Tweede Wereldoorlog. Daar was heftig gevochten, maar metaaldetectors waren verboden geweest in Oost-Duitsland. Dus daar was nog niet zoveel gevonden. Ze vonden geen spullen uit de Tweede Wereldoorlog, maar ze vonden een schijf.”

“Ze wisten ook niet onmiddellijk wat het was en het was dus ook beschadigd geraakt. Ze hebben het verkocht aan iemand, die het op zijn beurt ook weer geprobeerd heeft om het door te verkopen. Op die manier is de schijf rondgereisd door Centraal-Europa. Tot in 2002 de archeologische wereld kennis begon te nemen van een heel bijzondere vondst. De directeur van het museum Halle van het landsdeel Saksen-Anhalt ging undercover in samenwerking met de politie. Hij ging undercover als koper. Op het moment dat die schijf boven tafel werd gehaald, stormde de politie binnen en arresteerden ze. Sindsdien is hij in het bezit van het museum Halle.”

Nederland

En nu de Nebraschijf in Nederland. Het Drents Museum heeft al jaren een goede verstandshouding met museum Halle. Ze hebben dus al verschillende dingen van elkaar mogen exposeren. “Maar die Nebraschijf was toch altijd wel een fantasie van ons om die te kunnen krijgen, maar dat is eigenlijk zo’n belangrijk voorwerp, dat gebeurde niet.”

“Op een gegeven moment werden we toch gebeld: we zitten er toch over na te denken om de schijf meer door de wereld te sturen. Hij was eerder dit jaar te zien in het British Museum in Londen en nu krijgen wij hem. Daarna gaat hij weer voor een lange poos terug naar Halle.”

Of de schijf dan ooit weer in Nederland te zien zal zijn? Steffens acht de kans klein. “Het is echt een symbool van Saksen-Anhalt geworden. Je ziet de schijf daar overal. Als je door hallen loopt of op de snelweg rijdt, zie je grote borden waar de schijf opstaat. Een beetje zoals de Eifeltoren een symbool is voor Parijs. Het is dan ook heel belangrijk dat ze hem in de buurt houden. Het is ook een eigendom van de staat, dus er komt heel veel bij kijken om hem uit te lenen. Dus ik zie het niet zo snel meer gebeuren.”

Persoonlijk

Steffens is zelf ook bronstijdarcheoloog en heeft de Nebraschijf vast mogen houden. “Dat was echt een euforisch moment. Ik ben al zolang met de bronstijd bezig en dit is wel het absolute topstuk. Ik vond het al prachtig om hem te mogen exposeren, maar om hem dan ook daadwerkelijk vast te houden, was wel een beetje ontroerend.”

De Nebraschijf is vanaf 6 augustus t/m 18 september te vinden in het Drents Museum.