'Nutteloos geworden dammen moeten zo snel mogelijk worden opgeruimd'

De exorbitante regenbuien die steeds normaler worden hebben dikwijls kwalijke neveneffecten. Straten staan blank, riolen lopen over, huizen staan tot het keukenplafond onder water, mensen moeten met helikopters van hun dak worden geplukt en er vallen soms zelfs doden te betreuren, zoals onlangs weer in Midden-Europa. Het wordt helemaal dramatisch op het moment dat er dammen doorbreken omdat ze de lading water niet kunnen houden. Vorig jaar ging het mis in Libië, toen op 10 september een slecht onderhouden dam in de Wadi Derna doorbrak en een zes meter hoge vloedgolf de stad Derna met inwoners en al in de Middellandse Zee spoelde. Er vielen zeker 11.000 doden en er waren 10.000 vermisten. Die zullen ook wel verdronken zijn.

Maar ook in landen die we niet reken tot de categorie failed states kan het misgaan. Op 2 december 1959 begaf in Zuid-Frankrijk de Malpassetdam bij Fréjus het. Pas vijf jaar na de oplevering van het bouwwerk brak de dam in stukken. Het meer erachter had een capaciteit van bijna 50 miljoen kubieke meter en die kolossale plens water brak in een keer los; met een snelheid van 70 km/uur denderde een vloedgolf van 40 meter hoogte door het dal omlaag. Meer dan 400 mensen overleefden deze zondvloed niet.

Een dam die bezwijkt is dodelijk voor mensen, maar een dam die níet bezwijkt is funest voor de natuur. En dat geldt niet alleen voor stuwdammen, maar voor alle obstakels die in rivieren worden gelegd, of dat nu ouderwetse stuwdammen zijn, of stuwen om de bevaarbaarheid te garanderen, of sluizen, of omleidingen via al dan niet ondergrondse tunnels om elektriciteit op te wekken.

Wat de vissen ervan vonden en vinden werd en wordt ze niet gevraagd. Anadrome trekvissen zoals de zalm, de steur of de elft, die vanuit zee rivieren op zwemmen om hun kuit te schieten, of zogeheten katadrome vissen als de paling die het omgekeerde doen en van zoet naar zee gaan voor de voortplanting. Beide categorieën vissen worden door stuwen en dammen tegengehouden of in turbines fijngehakseld tot poisson tartare.

Het is een goede zaak om nutteloos geworden dammen zo snel mogelijk op te ruimen, te verwijderen, om zo de natuur en de trekvissen weer ruimte te geven en zelfs om eventuele risico’s op spontane breuk te voorkomen.

Heel langzaam begint hier iets te dagen. In april van dit jaar kwamen vijfhonderd wetenschappers, ondernemers en beleidsmakers in Groningen bijeen in de Free Flow Conference. Het congres ging over het verwijderen van dammen en stuwen die het vrije stromen, de Free Flow, van rivieren verhindert. In 2023 werden in Europa 487 dammen opgeruimd, maar ja, er zijn er vele duizenden en er zijn zelfs nog plannen voor meer dan drieduizend nieuwe dammen. Er is dus nog een lange weg te gaan. Beleidsbeslissingen zoals het Kierbesluit voor de Haringvlietdam of de aanleg van een vispassage in de Afsluitdijk zijn voorbeelden hoe het ook kan, maar het blijven kleine druppels in een oceaan van narigheid. Beter dan slopen van dammen is het om te stoppen met het bouwen van nieuwe, zo constateerde het Groningse congres.

Soms verdwijnt een dam dus spontaan, uit eigen beweging en dan helaas ten koste van veel mensenlevens. Dat willen we natuurlijk niet. Maar ja, wie een stuwdam van boven bekijkt, ziet een gebogen vorm die sterk lijkt op een boemerang. Dat is vast niet toevallig. Soms komen de resultaten van menselijk handelen meedogenloos naar ons terug.

Fijne zondag.