Tientallen scheepswrakken gevonden voor Hoorn, maar wat betekenen ze?

Michiel Bartels is archeoloog bij de gemeente Hoorn en is zelf al lang bezig met het onderzoek naar die befaamde zeeslag. Zes à zeven jaar lang moesten de onderzoekers wachten op de bevestiging, nu is die er eindelijk gekomen. "We deden dus al lang onderzoek in het Hoornse hop, dat is het stuk water van de Zuiderzee dat voor de stad ligt. We waren begonnen met historische geschreven bronnen, maar die waren erg schaars", vertelt Bartels over het begin van het onderzoek in NOS Met Het Oog Op Morgen.

Met een oud brandweerschip de Zuiderzee op

"Vervolgens hebben we een oud brandweerschip omgebouwd en zijn we met maritieme vrijwilligers gaan varen met sonarapparatuur. Die hebben ongeveer een derde van het gebied kunnen scannen. Dat nam veel tijd in beslag omdat je natuurlijk met vrijwilligers werkt. Maar met dat onderzoek hebben de schepen gevonden."

De sonar geeft alles weer dat uitsteekt boven het prut op de bodem van het IJsselmeer. De bodem wordt weergegeven als blauw, de rest wordt geel of rood. Als je dan vervolgens een soort zeppelin-achtige vorm vindt, weet je dat daar een schip ligt. "Daardoor kan je de schepen soms heel duidelijk op de sonar zien. Wij hebben een aantal jaren gevaren met dat schip en vervolgens zei de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed dat zij dit een interessante periode vonden in de Nederlandse geschiedenis waar we nog weinig van weten. Daarna kwamen ze ons helpen met het onderzoek."

De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed heeft vervolgens de volgende fase van het onderzoek gefinancierd en deels ook mee uitgevoerd. Daardoor kon er ruim tachtig vierkante meter aan IJsselmeer in kaart worden gebracht. "Daar zijn een aantal verassende dingen uit gekomen. Maar er zijn ook een aantal problemen waar we mee kampen."

De zeebodem bemoeilijkt het onderzoek

De bodem van de Zuiderzee is namelijk niet zo egaal en leeg zoals de Waddenzee. Het gaat bij het hop van Hoorn om het putje van de Zuiderzee, dat heeft als voordeel dat de schepen als geheel goed bewaard zijn gebleven, maar het nadeel dat je de schepen alleen kan zien als deze uitsteken uit de modder of het veen.

"Er ligt een aantal meters modder en hoe zwaarder het schip, hoe des te verder zakt het schip in de modder. We weten daarom zeker dat we lang niet alle schepen hebben gevonden, wel zijn er nu zo’n dertig locaties waar een schip kan liggen. Daarvan zijn er op zijn beurt ook weer een paar honderd procent zeker."

De zeeslag waar het om gaat was een van de meest felle zeeslagen in de Nederlandse geschiedenis. De vloot van de Spaansgezinde stad Amsterdam streed tegen de geuzen van Hoorn, Enkhuizen en Monnikendam. Bij die slag hadden naar alle waarschijnlijkheid beide kanten zo’n dertig schepen tot hun beschikking.

"In Amsterdam werd toentertijd op toezien van Spanje een grote vloot gebouwd. Hertog Alva heeft er toen op toegezien dat die vloot er ook echt kwam. Daarbij zat één groot admiraalsschip, die heette de Inquisitie. Aan beide kanten zijn veel schepen verloren gegaan bij die strijd, maar om alle schepen te kunnen identificeren moeten de schepen worden nagedoken", gaat Bartels verder.

Vervolgonderzoek is nodig om conclusies te trekken

"Dan moeten we gaan kijken hoe die schepen eruit zien, dat kan namelijk nog wel eens veranderen omdat ze met verschillende types voeren. Dat wordt moeilijk omdat er ook schepen van een later bouwjaar zullen liggen. Dat is precies het punt van onderzoek, we willen weten hoeveel schepen er uit 1573 kwamen."

Daarbij is het belangrijk dat er gespecialiseerde duikers worden ingevlogen om de schepen te kunnen identificeren. De gemeente Hoorn hoopt dan ook dat ook daarbij geholpen kan worden vanuit de rijksdienst die daar over gaat. "Dan kunnen we namelijk goed onderzoek doen naar welke schepen precies bij die slag betrokken waren geweest. Dan kunnen we op die manier onze geschiedenis aanvullen", sluit Bartels af.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.