Huisartsen slaan alarm: prostaatkankerzelftesten zijn onbetrouwbaar

Jaarlijks krijgen ongeveer 13.000 Nederlandse mannen de diagnose prostaatkanker. Deze vorm kanker komt is de meest voorkomende soort bij mannen en wordt het meest gediagnostiseerd bij mannen boven de 65 jaar. Voorheen kon deze vorm van kanker alleen via de huisarts worden opgespoord, maar nu liggen de testen gewoon in de schappen van drogisterijen zoals Kruidvat. Huisarts Leenstra zegt hierover: "Het is niet zo makkelijk als gewoon de test doen en meteen de uitslag krijgen, die ook nog eens klopt. Die complexiteit maakt het onveiliger."

Onbetrouwbaar

De zelftest belooft een nauwkeurigheid van 92% en is 'eenvoudig thuis af te nemen'. Het klinkt praktisch maar doet meer kwaad dan goed, waarschuwt Leenstra. De zelftest is een 'tumormarker' en zoekt naar een verhoogde hoeveelheid van het zogenaamde anti-gen 'PSA'. Eén probleem: een verhoogd PSA betekent niet meteen dat je kanker hebt. "In de realiteit is dat stofje best vaak verhoogd, en kan het ook wijzen op vergroot- of ontstoken prostaat." De beschikbaarheid van de zelf-test gaat ervoor zorgen dat duizend mannen zichzelf testen, met als resultaat dat meer dan honderdvijftig man onterecht denkt kanker te hebben. Leenstra: "Uiteindelijk geldt dit misschien voor slechts negen mannen van de 150."

Druk op de huisarts

Het grootste deel van het probleem ligt bij het feit dat de huisartsen deze 'onzinnige zorg' weer moeten herstellen, terwijl ze die tijd helemaal niet hebben. Kruidvat had juist de intentie om deze 'eerstelijnszorg te ontlasten', maar die beredenering begrijpt Leenstra niet: "Ik waardeer het, maar ga dan in gesprek met huisartsen. Als ze ook maar iemand hadden benaderd, had diegene gezegd: 'Doe het niet!' Er zijn genoeg andere manieren waarop dit wél kan."

Volgens Leenstra moeten drogisterijen meer verantwoordelijkheid nemen en de zorg niet als markt beschouwen. Hij roept winkels op goed te overwegen wat ze wel en niet verkopen. "Het is een illusionaire, maakbare gezondheid. Je moet voor iedere klacht een test hebben, en die het liefst om 02.00 uur 's nachts kunnen bestellen."

'Wil je het wel weten?'

Hoewel prostaatkanker veel voorkomt, vraagt Leenstra zich af of nieuwsgierigheid naar de diagnose altijd verstandig is. Veel mannen sterven mét prostaatkanker, maar niet dóór prostaatkanker, benadrukt hij: "Stel, je test en je blijkt het te hebben, dan kun je nog steeds 15 tot 20 jaar zonder klachten leven. Wél belandt je in een medische molen en dat moet je écht niet willen."

Leenstra noemt de angst voor prostaatkanker is begrijpelijk, maar wijst mannen liever eerst op de website Thuisarts.nl. "Daar staat een uitstekende keuzehulp, waarmee mannen kunnen beoordelen of een bezoek aan de huisarts nodig is." Toch waarschuwt Leenstra dat de beslissing om te laten testen, niet te licht genomen moet worden. "Zo'n echte test is niet prettig. De dokter gaat met zijn vinger langs de anus om aan de prostaat te voelen, en dat zie ik de medewerker van de Kruidvat trouwens niet zomaar doen."