Verzet in Drenthe wilde groot aantal Joden bevrijden uit Westerbork

Het tot nu toe onbekende bevrijdingsplan staat beschreven in het vandaag gepubliceerde dagboek van Arnold Douwes. Hij zette samen met zijn joodse vriend Max Léons het onderduikwerk in Drenthe van de legendarische Johannes Post voort.

Het plan ontstond toen de bevolking van doorgangskamp Westerbork sterk terugliep, doordat er steeds minder Joodse Nederlanders naar het kamp werden gebracht, terwijl de transporten vanuit Westerbork naar de vernietigingskampen nog door gingen. "Het zag ernaar uit, dat het kamp binnen enkele maanden kon worden opgeheven. Het was dus nu of nooit", aldus historicus Johannes Houwink ten Cate in NOS Met het Oog op Morgen. Ten Cate is hoogleraar Holocaust- en genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam.

Met twee vrachtwagens

De actie van Douwes werd opgezet nog voordat onder leiding van verzetsman Bastiaan Ader, een predikant uit Nieuw Beerta, in 1944 een al bekend plan werd gesmeed. Die wilde met behulp van een trein zoveel mogelijk Joden uit Westerbork bevrijden. Het idee van Douwes en de zijnen was om met behulp van mensen binnen het kamp een overval te plegen met twee vrachtwagens. Daarmee zouden ten minste veertig Joodse geïnterneerden uit Westerbork worden weggereden, om door Arnold en Douwes en Max Léons vanuit het bos over verschillende onderduikadressen te worden verspreid.

Tijdens geheime vergaderingen in een hotel en een woonhuis in Amsterdam en op een onbekende plaats in Hoogeveen werd het plan uitgewerkt met behulp van een plattegrond van Westerbork. Voldoende geld was er ook; het toentertijd enorme bedrag van 30.000 gulden was beschikbaar. "Daar kon je toen zeven woonhuizen van kopen." Uiteindelijk ging het plan niet door nadat twee betrokkenen in januari 1944 in Amsterdam waren gearresteerd.

Lijsten van onderduikers

Toch is het ontsnappingsplan niet het meest opvallende aan het dagboek. Douwes was hoogstwaarschijnlijk de enige Nederlander die precies bijhield wie hij waar onderbracht. "Zoiets was heel gevaarlijk dus dat ging tegen alle regels van het verzet in", vertelt Ten Cate.

Waarom Douwes hier toch voor koos? Hij kon zijn aantekeningen heel goed verstoppen. "Hij stopte ze in weckpotten en begroef ze. Omdat hij tuinman was, wist hij precies hoe hij ze onder de grond moest stoppen zonder dat ze gingen lekken op kapot gingen", aldus Ten Cate.