Oorspronkelijke staat van de natuur: elke generatie begint met een verarmde situatie

De afgelopen maanden heb ik mezelf in m'n huis opgesloten om m'n volgende boek af te maken. Dat betekent veel schrijven, maar ik ben ook heel veel aan het lezen: over aardplaten en geleedpotigen, inheemse filosofie en de geschiedenis van de mechanische klok. Terwijl ik Google vragen stel als "aardmagnetisch veld trekvogels hoe", realiseer ik me meer dan ooit hoe weinig ik eigenlijk van de wereld begrijp.

Elke generatie een verarmde situatie

Bovenop m'n leesstapel ligt Natuuramnesie van Marc Argeloo. Het is een dik boek met een prent op het omslag van een veld waarop gelijktijdig kieviten, kraaien, ooievaars, zwaluwen, schapen, een wilde eend met pulletjes, een witte kwikstaart, een mol én een koekoek te zien zijn. Ik vind het al heel wat als ik drie verschillende soorten in één gebied zie. Waarschijnlijk zucht de oudere luisteraar nu, die weet wel beter.

Precies daarover gaat dat boek van Marc: dat elke generatie z'n leven begint met een verarmde situatie, en ervan uitgaat dat dát de oorspronkelijke staat van de natuur is.

Vogels kijken

In de kerstvakantie kwam ik m'n huis even uit om met een Duitse vriendin te wandelen. Ze is wetenschapsjournalist in Keulen en heeft vijf jaar biologie gestudeerd. Toen ik haar vertelde dat ik tegenwoordig vogels kijk, pakte ze enthousiast haar telefoon en zocht een foto op: 'Heb je deze ooit gezien?'

'Ja, dat is een goudhaantje', zei ik, en, omdat ik hoorde hoe blasé ik klonk: 'Lief is die, he?' Ze knikte. We liepen verder. 'En kun jij dan nu horen wat er in de duinen zit?' vroeg ze. 'Ja, dat is een roodborst!' zei ik, heel tevreden, want zoveel vogels herken ik niet op geluid, maar de roodborst natuurlijk wel.

Eenmaal op het strand aangekomen, begon ik schelpen te rapen. Een Amerikaanse boormossel, een glanzende tepelhoren, een tere hartschelp. M’n vriendin verwonderde zich over al die verschillende namen: 'Ik dacht eigenlijk, een schelp is gewoon een schelp.' Verbijsterd keek ik haar aan. Zij was toch de bioloog van ons twee?

Moleculen, cellen en genen

Eenmaal terug aan m'n bureau, met het boek van Marc Argeloo erbij, begon het me te dagen: waar biologie vroeger tenminste voor een deel ging over de herkenning van soorten en ecosystemen, gaat het nu over moleculen, cellen en genen. Geologie komt er al helemaal bekaaid vanaf: welke kinderen leren steensoorten herkennen of het landschap lezen? Aardrijkskunde gaat vooral over dijken, transport en mijnen. In de afgelopen decennia is natuurgeschiedenis uit de schoolboeken verdwenen.

Wie denkt dat elke schelp zomaar een schelp is, en elke vogel gewoon een vogel, valt het ook niet op wanneer er soorten verdwijnen. Als biologiestudent al niet weet hoe de wezens om zich heen heten, klinken of zich gedragen, hoe moet dat dan met de politici die zich deze dagen in hun eigen huis, of nou ja, Hilversumse landgoed, hebben teruggetrokken om over onze rechtsstaat te bakkeleien? Zouden zij weleens stilstaan bij de belangen van koperwieken, dassen of overwinterende vlinders?

Nieuwsgierigheid naar de wereld om ons heen

Toen ik m'n vriendin over Vroege Vogels vertelde, lichtte ze helemaal op. Zulke programma’s hebben ze in Duitsland niet. 'Er is natuurlijk weleens nieuws over een onderzoek, maar nooit dat je iemand echt het veld in volgt', verzuchtte ze. 'Dat je erbij bent, en het enthousiasme hoort.'

Dat missen ze op de Duitse radio, en dat missen wij op school, in de politiek, en in de hele samenleving: een nieuwsgierigheid naar de wereld om ons heen en goeie verhalen erover. Laten we hopen dat ze luisteren, in Den Haag.