Demonstreren in coronatijd: 'Het kan veel creatiever dan samen op een pleintje'

Jurist Berend Roorda en antropoloog Daniëlle Braun vertellen in De Nieuws BV hoe demonstraties in coronatijd tóch door kunnen gaan.

"Wat mij heeft verbaasd en ook heeft geïrriteerd, is dat er zo weinig creativiteit tentoon is gespreid", blikt Daniëlle Braun terug op de grote demonstratie op de Dam, afgelopen maandag. Als antropoloog is Braun gespecialiseerd in groepsgedrag. "Je kunt op ontzettend veel manieren demonstreren. Met elkaar samenkomen op een pleintje is niet de enige manier."

"Ontzettend onorigineel" noemt Braun de demonstratie, hoe belangrijk ze de boodschap ook vindt van de demonstranten die strijden tegen racisme. "We hebben twee maanden lang hele creatieve dingen gedaan. We hadden nu ook een menselijke sliert kunnen vormen, van Groningen tot aan Limburg. Zoals ze in Hongkong ook hebben gedaan. Met drones erlangs, een prachtige film maken. Er zijn zo veel meer mogelijkheden, online en offline."

Tribale serotonine

Toch is het lastig om met die nieuwe vormen van demonstreren het gevoel van een menigte te vervangen, weet Braun. "Wij mensen willen toch samenkomen." Dat heeft te maken met 'tribale serotonine', legt ze uit. "Dat gevoel dat je ook bij een popconcert hebt, of bij een kerkdienst: dat je met elkaar ergens voor gaat. Dat wil je beleven. Zeker als je woedend bent, wat dit onderwerp heel terecht met zich meebrengt. Dan wil je dat voelen."

"Tegelijkertijd denk ik: we hebben de afgelopen twee maanden heel veel emoties anders moeten beleven", aldus Braun. "We hebben anders moeten rouwen, anders moeten begraven, anders moeten bezoeken, anders moeten werken. En dan op de eerste dag dat we een beetje gaan versoepelen, gaat ons creatieve brein opeens uit. Dat vind ik verbazingwekkend. Ik denk dat we dat beter kunnen doen."

Berend Roorda, als universitair docent in Groningen (RUG) gespecialiseerd in demonstratierecht, vindt ook dat het protest op de Dam creatiever had gekund. "Maar het recht om te demonstreren is een fundamenteel recht, en het omvat ook het recht om zelf de vorm van een demonstratie te kiezen. Je kunt demonstranten niet zomaar iets opleggen."

Beperkingen

Aan een demonstratie kunnen tijdens een epidemie wel beperkingen worden gesteld, legt jurist Roorda uit. "De wet kan regels stellen ter bescherming van de gezondheid. Dat biedt in een tijd als deze, de coronatijd, een goede grond voor beperkingen."

Bij heel wat demonstraties zijn er afgelopen tijd zulke eisen geweest. "Daar is de regel gesteld dat demonstranten anderhalve meter afstand tot elkaar moeten bewaren, en vaak ook dat er een maximum aantal deelnemers." De beperking van anderhalve meter afstand gold ook op de Dam.

Daarom ligt de verantwoordelijkheid voor het bomvolle plein niet alleen bij de autoriteiten. "Het is wel degelijk ook aan de demonstrant zelf", aldus Roorda. "Er is een voorschrift: anderhalve meter afstand bewaren. En dat is niet voor niets. Demonstranten hebben dat op grote schaal geschonden, dat is strikt genomen gewoon een strafbaar feit. Zo is dat geregeld in de Nederlandse demonstratiewet. En los van de juridische kant: ik vind ook dat zij een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben, ook vanuit dat oogpunt vind ik het zeer kwalijk."

Oerbrein

We moeten allemaal zelf blijven nadenken bij een demonstratie, vindt ook Braun. Maar als antropoloog vraagt ze zich af of je het mensen in zo'n menigte kwalijk kunt nemen. "Dat is de vraag. We hebben onze prefontale cortex, daar zijn we heel verstandig mee. Maar ons oerbrein is impulsief. Moet je je even voorstellen: we hebben twee maanden binnen gezeten, het is mooi weer. Er is iets verschrikkelijks gebeurd, we hebben allemaal afschuwelijke beelden gezien. We komen bij elkaar... No way dat je dan nog omkeert en weggaat."

"De vraag is in hoeverre dat rationele brein nog aanstaat, bij een massa waar de woede en opwindingshormomen doorheen stromen. Onze hersenen gaan dan ook een beetje uit. Het is net als verliefd zijn."

Meer van De Nieuws BV?

Volg ons op Facebook en Twitter