Floris (29) gooide zijn smartphone expres in een kampvuur

Inmiddels heeft Floris van der Pol (29) een zwarte Nokia Neo 105, met een batterij die twee weken meegaat en die hem welgeteld twee tientjes heeft gekost. Hij is een van de weinigen die geen smartphone heeft. In 2019 gebruikte 92,1 procent van de Nederlandse bevolking boven de twaalf jaar een smartphone. In het kader van de Week van de Mediawijsheid sprak 3FM Human met Floris, over zijn smartphone-vrije bestaan.

De jongen zonder smartphone

Drie jaar geleden gooide Floris, destijds filosofiestudent, tijdens een studiereis zijn telefoon in een kampvuur. "Dat was de dramatische ontknoping, maar ik was al langer gefrustreerd over mijn verslavende telefoongebruik. Die avond gaf een studiegenoot een anti-technologie speech, had ik alcohol gedronken en wilde ik indruk maken op een meisje. Dat laatste is gelukt, want ze is al drie jaar mijn vriendin."

"Het was niet zo dat ik dacht dat ik dit permanent was. Ik wilde een experiment met mezelf doen. Al snel kwam ik bekend te staan als de jongen zonder smartphone. En toen moest ik me daaraan houden."

Niet echt chitchatten

In het begin had Floris last van enige ontwenningsverschijnselen. "Dan greep ik naar mijn Nokia, en het enige wat ik kon zien was de tijd. Het voelt een beetje als je lege koelkast elke keer open doen: op een gegeven moment stop je. Toch voelde het als een bevrijding, je merkt hoe je telefoon je in de greep heeft gehouden. De echte wereld ga je op een andere manier ervaren. Het voelt allemaal vrij, zo van: nu ben je er echt!"

Is er dan helemaal niks dat hij mist van zijn smartphone? Floris noemt Google Maps, een goede camera, Whatsapp en Spotify, maar een gemis vindt hij het niet. "Wat ik het lastigst vind, is dat mijn smartphoneloze bestaan een barrière opwerpt voor mensen om contact met me op te nemen. Je kunt niet echt chitchatten met zo'n Nokia. En bellen is gelijk zo serieus. Dat voelt voor anderen als een drempel."

Sociale zelfmoord

Sommige mensen zouden leven zonder je smartphone het equivalent van sociale zelfmoord noemen. Floris niet. "Het is alsof je met een flinke heggenschaar door de struik van je contacten gaat. Wat wegvalt, zijn grotendeels houterige relaties die je misschien toch niet wilde onderhouden. Als blijkt dat de ander geen moeite meer in jou wil stoppen omdat je geen smartphone hebt, dan is die relatie niet de moeite waard, toch?! Mijn gesprekken hebben nu meer diepgang en zijn waardevoller, omdat ik nog niets over het leven van de ander heb gezien via sociale media."

Permanent opnameapparatuur

Floris heeft wel een laptop, maar daar raakt hij minder door afgeleid. "Ik heb software op mijn laptop waar ik precies kan instellen wanneer ik op welke website mag. Daarmee beslis ik voor de toekomstige Floris wat hij wel en niet mag doen. Dat is lastiger met een smartphone, die heeft vooral controle over jou. En je hebt permanent een opnameapparaat en camera bij je."

De documentaire The Social Dilemma bevestigt dit. Volgens de experts - ex-medewerkers van techreuzen - wordt alles wat je online doet bijgehouden en gemeten door kunstmatige intelligentie. Dit is onderdeel van 'surveillance capitalism', ofwel toezichtkapitalisme, wat zoveel wil zeggen als dat je persoonlijke data verzameld en vermarkt wordt. Zodat adverteerders steeds beter weten hoe ze jou zo lang mogelijk aan je beeldscherm gekluisterd kunnen houden. "Ik ben blij dat niet al mijn data in handen zijn van bedrijven en de overheid," zegt Floris.

Smartphone = norm

Floris vindt dat het hebben van een smartphone de norm is. En dat moet veranderen. "We zijn bang dat we niet zonder smartphone kunnen leven, omdat onze wereld er steeds meer op wordt ingericht. De gedachte is: iedereen heeft zo'n smartphone, dus jij moet het ook. Maar dat betekent niet dat je mee moet doen."

Floris zal je nooit dwingen om je smartphone weg te doen. "Ik wil vooral een bewustzijn creëren dat je niet mee hoeft te gaan in wat de bedrijven achter de technologie en sociale media ons wijsmaken. Je hebt twee uitersten: volledig opgaan in je telefoongebruik en geen smartphone hebben. En ik hoop dat mensen goed gaan nadenken waar zij staan tussen deze twee."

Terug naar smartphone

Na drie jaar zonder smartphone kocht Floris er toch weer eentje. Hij wilde de ruimte tussen 'full-on verslaafd zijn' en 'geen smartphone' onderzoeken. Hij hield het maar vijf dagen vol en stuurde de iPhone 11 Pro terug. "Ik voelde me onrustig. Het liet me weer inzien hoe beperkt je bent in je vrijheid."

Volgens The Social Dilemma is de zogeheten overredingstechnologie hiervan de boosdoener. Zo is oneindig scrollen bedacht om sessies letterlijk eindeloos te maken. En zodra iemand dreigt de smartphone weg te leggen, verschijnt een alert - of een ander door algoritmes bepaald seintje - die je aandacht weer vasthoudt. "Je strijdt eigenlijk tegen een enorme industrie met allemaal slimme mensen en algoritmes die er alles aan doen zodat je aan je telefoon blijft vastzitten. Ik weet nu zeker dat ik die strijd niet kan winnen."

Mogelijk probeert Floris de smartphone ooit weer, maar dan moet de ethische waarde veranderen. "Smartphones en sociale media moeten als hulpmiddel worden gebouwd, en niet uit het principe om continu mijn aandacht op te eisen. Dat gebeurt nog niet, dus voor nu houd ik het bij mijn Nokia."

Zo stop jij ook

Hoe stop je dan? "Voor sommige beroepen is het vrij lastig om geen smartphone te hebben," zegt Floris. "Daarom kan je ook streven naar het scheiden van werelden: thuis is thuis, werk is werk. Dat doe je bijvoorbeeld met een werktelefoon. Zo is het een instrument voor je werk, en hoef je het niet in privétijd te gebruiken."

Ook raadt Floris aan een experiment met jezelf te doen. "Maak daar een sociale daad van. Nu hoeft niet iedereen zijn smartphone in een kampvuur te gooien, dat is ecologisch gezien onverantwoord. Maar betrek zoveel mogelijk mensen bij je experiment. Zo creëer je een nieuwe identiteit en houd je het makkelijker vol."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.