LVB'ers worden vaak ingezet voor 'criminele klusjes'

Ramazan Alemdar was bijvoorbeeld te gast. Hij is ervaringsdeskundige als het gaat om mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) die op jonge leeftijd in de criminaliteit belanden. Hijzelf zat nog op de middelbare school.

"Als je de taal niet goed begrijpt, dan kom je gauw op straat terecht", vertelt Alemdar in De Publieke Tribune. "Dan gaat het mis. Op school word je niet gehoorzaamd (sic), thuis kan je het niet een-twee-drie uitleggen. Dan kom je verkeerde mensen tegen. Dan gaat het mis. Dan doe je dingen waar je niet bewust van bent en denk je niet een-twee-drie na. Dat waren foute vrienden. Je kan niet nadenken over wat goed en slecht is. Je komt pas later daarachter. Ze vroegen mij van A naar B, van B naar C te gaan. Pakketjes te brengen."

Geen probleemoplossend vermogen

Presentator Coen Verbraak is benieuwd waarom LVB'ers zo vatbaar zijn voor criminaliteit. Dat vraagt hij aan Michiel Vermaak, hij is Arts Verstandelijk Gehandicapten. "Ik denk dat het een optelsom is van problematiek. Niemand komt uit de luiers en gaat iemand overvallen. Meestal is het een optelsom van sociale achterstand, gebrekkige opvoedsituaties, en pech. En als je zelf al niet zo'n groot probleemoplossend vermogen hebt, helpt dat niet mee.

"We zien dat deze groep er eerder wordt uitgepikt door mensen die kwaad met ze willen en wordt ingezet voor criminele taakjes. Klusjes opknappen. Het is handiger om iemand anders drugs te laten vervoeren dan om dat zelf te doen."

High impact crimes

Wat voor cimininele activiteiten dat zijn? "Wat we over het algemeen zien," zegt Hendrien Kaal, lector LVB en jeugdcriminaliteit. "Is dat deze groep meer voorkomt in brandstichting, zedendelinquentie en kleine vermogensdelicten. Ze komen wat minder in de zware criminaliteit voor."

Weliswaar minder in de zware criminaliteit, maar ze komen juist vaker voor in high impact crimes als zware overvallen en straatroven met geweld. "We zien dat deze groep ingezet wordt om de loopjongen te zijn, op de uitkijk te staan", zegt Kaal. "Dat is niet het enige. We zien dat jongeren met een LVB doorgroeien in een criminele carrière en een leidinggevende rol krijgen. Dus het zijn niet alleen de meelopers."

Je moet het echt vaststellen

Toon Molleman is gevangenisdirecteur in Leeuwarden en hoort de term LVB elke dag meerdere malen vallen. "Er wordt steeds meer rekening mee gehouden", zegt hij. "Er is bij mijn personeel die moeten omgaan met gedetineerden veel spanning. We zeggen: 'Probeer nou eens te begrijpen wat erachter zit. Dat helpt. En de regels die wij opleggen, leg uit wat het inhoudt'."

Volgens Michiel Vermaak (Arts Verstandelijk Gehandicapten) wordt het gedrag van mensen met een LVB in de gevangenis anders gezien. "Als iemand agressief is, denken we er niet aan dat hij in paniek is. Al van jongs af aan zijn ze in contact geweest met hulpverleners, en weten wat wij willen horen. Dus geven ze de juiste antwoorden. Dat is een valkuil. Je moet het echt vaststellen; ik zie het ook niet."

Functie van straffen

Als het zo is dat iemand niet geheel de gevolgen overziet van wat hij doet, is het dan wel eerlijk dat hij dezelfde straffen krijgt, vraagt Coen Verbraak zich af. "We zijn allemaal gelijk voor de wet, maar de consequenties kunnen anders zijn", zegt Michiel Vermaak. "Straffen hebben meerdere functies: bescherming en vergelding voor de maatschappij, en de afschrikwekkende werking. Veel mensen met een LVB kunnen die conclusie niet trekken, die vinden het wel prettig in de gevangenis. Sommige dak- en thuislozen die ik spreek, plegen bewust criminele daden om een warm bedje in de gevangenis te krijgen. Die kennen de gevangenisbewaarders beter en zien ze vaker dan hun familie."

De dagstructuur en het ritme bieden veiligheid, vindt ook Toon Molleman. "Maar we moeten niet de suggestie wekken dat het een hotel is, want dat is het niet."

Hendrien Kaal wijst op de mogelijkheid van het jeugdrecht. "De rechter kan rekening houden met de intentie. Het adolescentenstrafrecht zorgt ervoor dat we mensen tussen achttien en 23 jaar die een delict hebben gepleegd en die in de ontwikkeling wat achter lopen, kunnen worden berecht onder het jeugdrecht. Daarmee krijg je andere straffen, die meer op opvoeding gericht zijn."

Begeleiding betaalt zich terug

Toon Molleman ziet in meer begeleiding eigenlijk de enige oplossing, hoewel die volgens hem vrij kostbaar is.

"Dat is niet helemaal waar", volgens Kaal. "De Vereniging Gehandicapten Zorg Nederland heeft gekeken of meer integrale hulpverlening bieden zich terugbetaalt. Het antwoord is: ja, dat betaalt zich ruimschoots terug. Dus het kost geld aan de voorkant, maar het betaalt zich terug. We worden er allemaal beter van."

Benieuwd naar de uitzending? Abonneer je op de podcast.op de podcast.