Demonstratierecht inperken: 'Dan moeten we ons enorm veel zorgen gaan maken'

Demonstreren is een 'burgerlijke vrijheid', zegt advocaat Willem Jebbink. Hij verdedigt regelmatig burgers die bij demonstraties worden opgepakt. "Dat betekent dat het een recht is dat iedereen mag gebruiken om collectief een mening in het openbaar te verkondigen. En daar moet de overheid in beginsel met de tengels van afblijven. En wat we nu zien is dat de overheid probeert allerlei beperkingen te stellen en dat is uitermate zorgelijk."

Strafbare feiten door demonstranten

Een van de voorstanders van het beperken van demonstratierecht is bijvoorbeeld VVD-Kamerlid Minchon-Derksen. In Een Vandaag zei zij dat 'de demonstratievrijheid wordt gebruikt om strafbare feiten te plegen'. Jebbink is het ermee eens dat demonstratievrijheid strafbare feiten niet mag legitimeren: "Maar waar het ook om gaat is dat het enkele bestaan van strafrechtelijke bevoegdheden om demonstranten aan te pakken nog niet legitimeert dat je die bevoegdheden ook inzet." Bovendien zegt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat overheden tolerant moeten zijn als het om burgerlijke ongehoorzaamheid gaat.

Demonstratie is overlast

Als het gaat om ongehoorzaamheid is de stap naar de demonstraties van Extinction Rebellion op de A12 of bij Tata Steel al snel gemaakt. Zo zegt VVD-Kamerlid Michon-Derksen dat het regelmatig voorkomt dat zij gemeentelijke beperkingen of het aanwijzen van een andere locatie negeren. Kortom: de grens tussen overlast en demonstratie vervaagt.

"In beginsel brengt elke demonstratie overlast met zich mee", zegt Jan Brouwer hoogleraar algemene rechtswetenschap. "Maar daar waar overlast overgaat in onorderlijkheden, dan overschrijdt je een grens. De vraag is, wat zijn onordelijkheden? Dat is meer dan verstoring van de openbare orde." Volgens Brouwer moet er dan naar strafbare feiten worden gekeken: "Dan is er in beginsel sprake van onorderlijkheden. Uitzonderingen daargelaten."

Demonstratie minderheidsgroep

Bijvoorbeeld wanneer iemand de snelweg opgaat terwijl dat verboden is, begaat die persoon een strafbaar feit. Als een demonstrant vervolgens wordt opgepakt, op een brancard wordt gelegd, naar het ADO stadion wordt gebracht en zo een paar uur de vrijheid is ontnomen, wordt dit ook meegenomen in de uitspraak van de rechter. Dat resulteert meer dan eens in dat er gevonden wordt dat een demonstrant al genoeg is gestraft.

Ook wordt er gekeken naar het feit of de demonstrerende groep genoeg gelegenheid heeft gehad om diens stem te laten horen en naar de intentie van die groep. "Omdat het demonstratierecht zo ontzettend belangrijk is. Je kunt als een minderheidsgroep invloed uitoefenen om jouw mening onder de aandacht van het publiek te brengen", aldus Jebbink.

Inperkingen op demonstratierecht

Eén van de inperkingen op het demonstratierecht die de VVD aandraagt in het debat is het invoeren van strengere identiteitscontroles. Brouwer: "Dat vind ik een ongepast voorstel. (...) Het gaat hier om de vrijheid van meningsuiting. (...) Je moet de demonstranten de kans geven om anoniem te demonstreren." Brouwer vervolgt: "We moeten oppassen niet regelgeving te gaan invoeren die absoluut in de praktijk niet gehandhaafd kan worden."

Jebbink: "Als nu dus de regering plannen heeft om dat belangrijke grondrecht in te perken, dan moeten we ons echt enorm veel zorgen gaan maken. Ik zou bijna zeggen, kom de straat op, ga een weg blokkeren tegen deze verschrikkelijke plannen. Want het gaat nu over bepaalde onderwerpen, we horen de BBB niet zo over hun boze achterban, maar die maken zich ook heel veel zorgen over dat er maar niks gebeurt. (...) Voor u het weet, burger, bent u het die uw gele hesje wil aantrekken omdat de PVV niet doet wat ze beloven. En dan heeft u het demonstratierecht nodig."