Cartoonisten liggen onder een vergrootglas

De gruwelijke aanslag van 7 januari 2015 op de redactie van Charlie Hebdo maakte wereldwijd veel emoties los. Voor cartoonisten bracht het naast die emoties ook een dieper besef met zich mee - hun werk kan veel meer teweeg brengen dan een lach, ongemak of debat. De terreurdaad zorgde bij een aantal cartoonisten voor een hernieuwde verbetenheid om aan de kaak te stellen wat niet klopt in de wereld. De keerzijde is echter ook dat hun werk meer dan ooit onder het vergrootglas ligt.

De Inktspotprijs lauwert de beste politieke tekenaar van het afgelopen jaar en is daarom vooral reden voor een feestje. Maar er gebeurde na Charlie Hebdo veel in de wijde cartoonwereld en er zal daarom ongetwijfeld ook stilgestaan worden bij een aantal van de volgende incidenten.

#JeSuisAmatrice

Ruim anderhalf jaar nadat de wereld massaal #JeSuisCharlie deelde raakte Charlie Hebdo zelf in opspraak. Het blad plaatste cartoons over de zware aardbevingen in Italië eind augustus waarbij honderden mensen om het leven kwamen. Een storm van kritiek brak los en op sociale media werden de hashtags #JeSuisAmatrice en #JeNeSuisPasCharlie in korte tijd trending in Italië, maar ook daarbuiten.

Het dorpje Amatrice, het zwaarst getroffen van allemaal, daagt het blad zelfs voor de rechter. Het gemeentebestuur zegt: "Het is een macabere, gevoelloze en absurde belediging van de slachtoffers." Charlie Hebdo wilde niet reageren op de aanstaande rechtszaak.

Oppenheimer

Voor cartoonist Ruben L. Oppenheimer van onder meer NRC zal het een verwarrend jaar geweest zijn. Enerzijds waren zijn cartoons veelvuldig het gesprek van de dag op Twitter en ontving hij lovende kritieken, anderzijds hadden Facebook en NRC het niet altijd op zijn werk.

Na de rel rondom komiek Jan Böhmermann plaatste Oppenheimer een cartoon waarop Erdogan een seksuele handeling verrichtte met het blauwe vogeltje van Twitter. Facebook vond het niet kunnen en verwijderde de prent, tot onbegrip van Oppenheimer: "Mijn tekeningen zijn scherp, dat moet kunnen als politieke satire. Maar dit is niet naakt en het betreft geen foto." Facebook draaide het besluit terug na ophef in de media.

In augustus volgde een rel rondom een foto die niet geplaatst werd. Naar aanleiding van het bezoek van de omstreden activist Dyab Abou Jahjah aan 'Zomergasten' maakte Oppenheimer een cartoon waarin hij de omstreden activist als wolf zonder schaapskleren afbeeldde. NRC wilde de foto niet plaatsen en een rel was geboren, één waar Oppenheimer zelf prima mee kon leven: "Niks geeft een cartoon meer bekendheid dan het niet afdrukken ervan. Eigenlijk moet ik NRC dus bedanken voor de ruimte die ik niet kreeg."

De ophef rondom de Abou Jahjah-tekening nam nog grotere vormen aan toen Abdelkader Benali, nota bene jurylid van de Inktspotprijs, op Twitter zijn ongenoegen liet blijken over bovenstaande cartoon. Het kostte Benali zijn plek in de jury.

Bedreiging en moord

Ook mensen die cartoons delen hebben soms reden om zich onveilig te voelen. Dat bleek bijvoorbeeld in India, waar de vrouwelijke hoofdredacteur van de krant Avadhnama na het plaatsen van een spotprent van de profeet Mohammed werd geconfronteerd met bedreigingen aan haar adres. Die bedreigingen kwamen niet van woedende lezers, maar onder meer van journalisten en intellectuelen. Ze moest onderduiken, haar krant werd opgedoekt en ze werd zelfs gearresteerd. Toch durft deze Shirin Dalvi het aan om anderhalf jaar na dato een nieuwe onderneming te starten. Komende maand lanceert ze een online krant.

Hoe anders eindigde een soortgelijke daad voor de Jordaanse journalist Nahed Hattar. Hij deelde op Facebook een afbeelding waarmee hij de 'God van IS' wilde afkraken. Veel landgenoten zagen dat anders, waarop Hattar besloot zich aan te geven om voor de rechtbank verantwoording af te leggen - hij brak de Jordaanse wet omdat zijn daad interreligieus geweld had aangewakkerd. Op weg naar de rechtbank werd Hattar afgelopen weekend doodgeschoten door een woedende betoger.

Trump

Bovenstaande tragiek ten spijt: de cartoonwereld kreeg recent ook een bevestiging van haar invloed, of liever, van haar voorspellende gaven. In 1999 plaatste cartoonist Garry Trudeau in The Washington Post deze strip:

Zeventien jaar later blijkt dat Trudeau toen al zag wat Amerika nu ziet - het mediafenomeen Donald Trump als serieuze presidentskandidaat.

Vanaf 16.00 uur is in Nieuws en Co te horen wie de Inktspotprijs dit jaar wint. Na 21.30 uur zijn bij Langs de Lijn En Omstreken Joep Bertrams en Gezienus Bruining te gast. Bertrams won de prijs vorig jaar, Bruining is dit jaar de jongste inzender.