Van Bossche Bol tot Brownie: waar komen gebakjes vandaan?

Frangipane of brood?

Dings zat bij een patissier in België een frangipane gebakje te eten, toen hij zich afvroeg waar die naam vandaan kwam. Van pane, dat terugwijst naar brood? Met in de ene hand de lekkernij en in de andere zijn telefoon begon de zoektocht naar de oorsprong van gebak.

De zoektocht leidde naar een markies uit de 16^e of 17^e eeuw, die frangipane als familienaam had en het amandelgebakje verzon. De familienaam frangipane gaat nog verder terug, naar de 8^e eeuw, toen de Tiber in Rome overstroomde. Er was een weldoener die door de straten ging om soep rond te delen en brood te breken – in het Latijn, frangipane.

Van oliebol tot donut

De donut lijkt misschien een typisch Amerikaanse lekkernij, de oorsprong ligt in Nederland. In de 18^e eeuw trokken Nederlanders mét de oliebol naar Amerika. Daar namen de Amerikanen het over en maakten van de deegklont de doughnut.

Over het gat doen verschillende verhalen de ronde. Was het een cowboy, die in een weddenschap gaten in het gebakje probeerde te schieten? Of een schipper die ze aan een stok reeg om ze makkelijker aan boord te eten? De waarheid is wat praktischer: de binnenkant werd niet gaar en dus bedacht iemand om het midden er maar uit te steken.

Brownie zonder chocolade

De brownie komt wél echt uit Amerika. Maar de chocolade waar de brownie steevast mee geassocieerd wordt, zat oorspronkelijk niet in het recept. De bakster gebruikte melasse, waardoor het gebakje bruin werd – vandaar de naam brownie. De chocolade werd pas tien tot vijftien jaar later aan het recept toegevoegd, overigens wel door dezelfde bakster die de brownie meer dan honderd jaar geleden bedacht.

PR voor de Bossche Bol

De naam doet het al vermoeden: de Bossche Bol komt uit Den Bosch. Al zullen ze het daar sneller een chocoladebol noemen. De Bossche Bol is rond, wordt door een klein gaatje gevuld en overgoten met chocolade. Het is dus ook wezenlijk anders dan de Moorkop, die er toch wel wat op lijkt, maar wordt opengesneden.

Wie de Bossche Bol als eerste bedacht heeft, is niet precies bekend. Bakker Lambermont maakte een chocoladebol met nog een beetje banketbakkersroom erin. Een andere bakker stopte er slagroom in en goot er pure chocolade overheen. Maar uiteindelijk was het bakker Jan de Groot die de bol promootte en de Bossche Bol bekend maakte tot ver buiten Den Bosch.

Kraakt zoals 'ie smaakt

Een gebakje kan de naam danken aan de bedenker of bedenkplaats, maar ook aan het geluid dat het maakt: een onomatopee. Denk maar aan het kraken van de krakeling. Ook het frou frou koekje kreeg zo zijn naam – frou betekent in het Frans knisperen.

Pepernoot of kruidnoot?

En in deze tijd van het jaar kan het haast niet ontbreken: de pepernoot. Of is het toch een kruidnoot? De oudste is de pepernoot, gemaakt met roggemeel, anijs en honing. Een klein bolletje taaitaai. De kruidnoot is het speculaasbolletje, dat nu 95 procent van de markt uitmaakt. Verwarrend genoeg heet de verzameling van beide toch weer pepernoten.