Waarom we 'victim blamen': 'Het slachtoffer moet aan een bepaald beeld voldoen'

Faber vervolgt zijn verhaal als reactie op de stelling ‘Slachtoffers wordt nog te vaak een schuldgevoel aangepraat.’ "Die journalist van een grote krant vroeg het ook een beetje beschaamd", legt hij uit. "Ik heb er gewoon antwoord op gegeven, maar later dacht ik: deze vraag impliceert eigenlijk dat zij zelf schuldig is aan het feit wat daar gebeurd is."

‘Victim blaming’

De term ‘victim blaming’ wordt steeds bekender. Het leggen van schuld bij een slachtoffer, in tegenstelling tot bij de dader. Het komt vaak voor, zegt Faber. "We begeleiden bij Namens de Familie meerdere families." Er zit vaak een oordeel achter dat soort vragen, meent Faber. "Waarom doe je nu pas aangifte? Je kent al die opmerkingen wel. Als slachtoffer ben je al kwetsbaar en krijg je dit allemaal over je heen."

Alice Bosma is docent aan de faculteit Strafrecht aan de universiteit van Tilburg en deed onderzoek naar hoe gereageerd wordt op slachtofferschap en waarom. We kijken anders naar verschillende soorten slachtoffers, vertelt ze. "Als het slachtoffer voldoet aan bepaald beeld, kunnen we het makkelijker herkennen."

'Ik nam het mezelf kwalijk'

Als een oud vrouwtje beroofd wordt van haar tas, vinden we dat duidelijk een slachtoffer, legt Bosma uit. "Een stereotype slachtoffer is zwak, respectabel en op een ‘normale' plek. Daar tegenover staat het spiegelbeeld, een groot en sterk persoon. En die mensen kennen elkaar niet." Als één van deze kenmerken mist, zijn we sneller geneigd negatief te oordelen. En soms herkent een slachtoffer zichzelf niet, aldus Bosma. “Dan vinden ze zichzelf niet in dat plaatje passen."

Luisteraar Carlijn herkent juist dat laatste. Zij werd als achtjarige misbruikt, en dat ging door totdat ze veertien jaar oud was. Ze durfde zich niet uit te spreken. "Zeker aan het eind als je ouder wordt, dacht ik: ik heb het verkeerd gedaan, ik had niet op die plek moeten zijn. Ik had niet vroeger naar huis moeten gaan. Op een gegeven moment weet je het patroon van een dader en zou je het kunnen ontlopen. En ik heb mezelf heel erg kwalijk genomen dat ik dat niet deed."

Schuldgevoel

Het grootste deel van het schuldgevoel is nu, twintig jaar later, weg. "Maar je houdt altijd een klein stukje, en dat wordt ook bevestigd door mensen. Mensen zeggen nog steeds: waarom heb je niet geschreeuwd of waarom ben je niet weggegaan. Je houdt het kleine stukje schuldgevoel altijd."

Wat is er gebeurd? Hoe ging je ermee om? Dat zijn vragen waar je wel wat mee kan, aldus Carlijn. "Er wordt nu heel erg geschreeuwd dat je aangifte moet doen en van alles móet. Maar dat is per persoon verschillend. Langzamerhand kan ik erover praten en accepteren wat er is gebeurd. En kan ik verder. Maar dat heeft erg lang geduurd."