De Baltische staten lijken minder op elkaar dan je denkt

Estland, Letland en Litouwen staan in Europa bekend als hecht trio, maar komen de Baltische staten wel zoveel overeen? Dat valt wel mee, zegt oud-Ruslandcorrespondent Alexander Münninghoff. "Litouwen is van meet af aan een beetje anders en Esten en Letten kunnen elkaar niet eens verstaan", vertelt de journalist in het NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen. Ze kennen wel een bijzondere geschiedenis, die maar weinig bekend is in West-Europa, aldus Münninghoff. We nemen je mee naar de Baltische regio.

Duitse elites aan de macht

De geschiedenis van het meest zuidelijke land, Litouwen, hangt erg samen met die van Polen. De twee landen zijn in de 17e en 18e eeuw zelfs één staat. Het katholicisme is al eeuwen de dominante religie in het land. Nog altijd is ruim driekwart van de Litouwers Rooms-Katholiek.

Estland en Letland zijn anders. Rond 1300 waren zij het laatste 'heidense' gebied. De Duitse ridderorde werd door de paus ingezet om de regio te kerstenen. Na de Reformatie werden de Esten en Letten grotendeels protestants. Inmiddels zijn in Estland de oosters-orthodoxe christenen in de meerderheid, vanwege de relatief grote Russische gemeenschap.

De Duitsers blijven heersen over de landen. Hoewel in de loop der jaren achtereenvolgens de Polen, Zweden en Russen de macht over de regio grepen, bleef een Duitse elite bestaan. Zo'n 700 Duitse families zwaaiden er de scepter. "Maar zij mengden zich nooit met de Esten en de Letten, waardoor de verhoudingen intact bleven", aldus Münninghoff.

De tulpen die de Keukenhof vandaag plant, verwijzen naar de onafhankelijkheid die de Baltische staten honderd jaar geleden verkregen, maar het duurde eigenlijk nog tot 1920 voordat de drie staten echt onafhankelijk werden. De chaos die de Russische Revolutie van 1917 opleverde, leidde tot zware onafhankelijkheidsoorlogen. Zo vochten in Letland Duitse en Letse troepen tegen Russische bolsjewieken, waarbij duizenden doden vielen.

De zwaar bevochten vrijheid werd in 1939 teniet gedaan door een pact tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie: het Molotov-Rippentroppact, waarbij de Duitsers en Russen afspraken dat de Sovjets de Baltische staten opnieuw mochten annexeren.

Esten en Letten verstaan elkaar niet

De landen kennen dus een redelijk gedeelde geschiedenis, maar op het taalgebied zijn de verschillen volgens Münninghoff enorm. "Hoewel Estland en Letland zo plat als een dubbeltje zijn en dicht bij elkaar liggen, hebben hun talen weinig overeenkomsten. Het Ests lijkt op het Fins, het Lets meer op het Litouws."

De Balten kunnen elkaar dus niet verstaan, terwijl ze bij de nieuwe onafhankelijkheidsstrijd die bij het ineenstorten van de Sovjet-Unie op gang kwam wél samen wilden optrekken. Toen zij in 1991 samenkwamen voor de oprichting van de Baltische Assemblee (vergelijkbaar met de Benelux), waren zij genoodzaakt met het gehate Russisch te communiceren. Dat was immers de enige manier om te communiceren.

Tussen 1987 en 1991 streden de Baltische landen deels gezamenlijk en deels individueel voor hernieuwde onafhankelijkheid. De geweldloze acties staan bekend als deZingendeRevolutie' omdat demonstranten verboden volksliederen zongen. In 1989, vijftig jaar na het pact tussen Hitler en Stalin, vormden twee miljoen Balten een menselijke keten van Tallinn, via Riga, naar Vilnius, een ketting van 600 kilometer lang.De Baltische weg werd in 2013 nagedaan door de separatistische Catalanen.

Inmiddels zijn de Baltische staten al bijna 25 jaar onafhankelijk. Na lidmaatschap van de NAVO en EU hebben de landen inmiddels ook allemaal de euro ingevoerd. De economieën groeien als kool, met een BBP-stijging van Letland in 2006 van 12 procent als hoogtepunt. De staten danken er de bijnaam Baltische Tijgers aan.

Riga, Letland

Nieuwe Russische inval?

Vorige week kwam de Adviesraad Internationale Vraagstuk (AIV), een organisatie die de regering adviseert, met de waarschuwing dat de NAVO te zwak is om de Baltische staten te verdedigen bij een eventuele Russische inval. Münninghoff verwacht niet dat de Russen een nieuwe inval in de planning hebben. "Er wordt vaak de vergelijking met de annexatie van het Oekraïense schiereiland de Krim getrokken, maar dat gaat niet op. De Russen hadden op de Krim de marinebasis in Sebastopol als belang, dat gaat bij de Baltische staten niet op."

Desondanks bestaan er met name in Estland en Letland grote Russische minderheden. De AIV waarschuwde in het rapport dat de achterstelling van hen als een legitimatie voor een Russische inval kan dienen. Zo worden zij gediscrimineerd en hebben vaak geen politieke rechten, zoals stemrecht, omdat ze stateloos zijn gemaakt doordat ze de taal niet beheersen.

Desondanks moet de angst voor een Russische inval niet te groot worden gemaakt, volgens Münninghoff. "Ik ben vaak in Riga geweest en die angst voor de Russen is allemaal vrij betrekkelijk."

De ambassadeurs van Estland, Letland en Litouwen planten samen met de Keukenhofdirecteur de eerste bollen.