Waarom is roken niet verboden?

Waarom roken we eigenlijk?

Dat danken we aan Columbus, die tijdens zijn ontdekkingsreis naar Amerika in 1492 ook de tabak ontdekt. Een van zijn reisgezellen, de Spanjaard Rodrigo de Jerez, wordt de eerste roker van Europa. In zijn geboortestad Ayamonte in Spanje gaat hij opzichtig paffend over straat en wordt prompt opgepakt op verdenking van tovenarij. Het duurt zeven jaar voordat hij zijn onschuld kan bewijzen en wordt vrijgelaten. De aanvankelijke vrees voor de rookmagiër kan niet voorkomen dat de gewoonte zich daarna over Europa en de rest van de wereld verspreidt.

Aan het einde van de zestiende eeuw raakt het pruimen en snuiven van tabak in Nederland in de mode en maakt de jeugd goede sier met de pijp. De machtige tabaksindustrie zoals we die vandaag de dag kennen, ontstaat in 1880 met de uitvinding van de sigarettenmachine, waarmee op grote schaal kan worden geproduceerd. Het leidt ertoe dat in de hoogtijdagen van roken, de jaren vijftig en zestig, zestig procent van de volwassen bevolking rookt.

Waarom is een sigaret lekker?

Dat komt door de nicotine. Een stof, of beter gezegd een gif, dat de tabaksplant aanmaakt om zichzelf te beschermen. Als een insect van de plant eet, volgt daarop een zekere dood. Op ons heeft de stof een andere uitwerking: door nicotine gaan we ons prettig en ontspannen voelen. Dat smaakt dus naar meer, ook omdat de stof zeer verslavend is. Volgens sommigen is roken het lekkerst na een vrijpartij. Daar is een verklaring voor: we genieten van seks doordat er met een orgasme dopamines en endorfines vrijkomen in onze hersenen, dezelfde stoffen die door nicotine vrijkomen bij roken. Met een sigaret probeer je dat lekkere gevoel terug te halen. Verklaarbaar dus, maar allerminst verstandig: roken kan leiden tot een vervroegde overgang en erectiestoornissen, wat goede seks niet ten goede komt.

Waarom is een sigaret slecht?

Omdat je er naast erectiestoornissen tal van klachten en ziektes van kunt krijgen. Een sigaret - of beter gezegd de rook ervan - bevat een waslijst aan giftige stoffen zoals acronitril, arseen, benzeen, beryllium, cadmium, ethanal, etheenoxide, dioxines, furaan, hetrocyclische aminen, hydrazine, isopreen, lood, nitrosamines, nitromethaan, vinylchloride en waterstofcyanide. De schadelijkste stoffen zijn nicotine, koolstofmonoxide en teer. Nicotine is naast verslavend slecht voor je huid, hart- en bloedvaten, spijsvertering en voortplanting. Koolstofmonoxide is slecht voor je conditie en beschadigt de vaatwanden. En teer veroorzaakt die typische rokershoest en is kankerverwekkend.

Uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek in samenwerking met het Trimbos-instituut blijkt dat de levensverwachting van zware rokers (iemand die meer dan twintig sigaretten per dag opsteekt) gemiddeld dertien jaar korter is dan van mensen die nooit hebben gerookt. Doorsnee rokers (iemand die vijftien tot twintig sigaretten per dag opsteekt) verliezen ongeveer negen levensjaren en lichte rokers (iemand die niet iedere dag rookt) vijf jaren.

Een doorsnee roker loopt in vergelijking met een niet-roker veertien keer meer kans om te sterven aan long-, keel- of mondkanker. De kans om dood te gaan aan slokdarmkanker is vier keer zo groot en aan blaaskanker twee keer. Het zogenaamde 'passief roken', het inademen van rook van andere mensen, verhoogt ook het risico op longkanker bij niet-rokers.

Daarnaast haalt ongeveer elf procent van de doorsnee rokers de leeftijd van 65 jaar niet. In de categorie ‘zware rokers’ geldt dit voor maar liefst 23 procent.

Hoelang weten we dat roken slecht is?

De eerste alarmsignalen over tabak dateren al uit 1602, maar het is de Duitse arts Fritz Lickint die in 1929 het statistische verband tussen roken en longkanker legt. Onder het nazibewind wordt in de jaren dertig in Duitsland en Oostenrijk omwille van de volksgezondheid - deels tevergeefs - een ontmoedigingsbeleid tegen roken gevoerd. Omdat de bevindingen van Lickint zich niet verspreiden, duurt het tot 1950 voor de rest van Europa er lucht van krijgt. Sir Richard Doll ontdekt dat veel mensen in de oorlog longkanker hebben opgelopen door het roken van in krantenpapier gedraaide shag. Er komt een tegenbeweging op gang. In Nederland ageert de arts Lenze Meinsma tegen roken. Er komen steeds meer voorlichtingscampagnes, maar die lijken aan dovemansoren gericht. Roken blijft populair, zelfs onder artsen. Pas in 1971 krijgt Meinsma meer steun van zijn collega’s.

Wat wordt er tegen roken gedaan?

In de jaren zeventig komen in heel Europa op de verpakking van rookwaren waarschuwingen te staan dat roken de gezondheid schaadt. Deze worden in de loop der jaren steeds explicieter en het roken wordt in rap tempo aan banden gelegd. Tabaksreclame gaat stap voor stap in de ban. Aan roken in vliegtuigen komt in de jaren negentig een eind, gevolgd door een rookverbod in het openbaar vervoer. Begin deze eeuw mag tabak niet meer worden verkocht aan personen onder de zestien jaar. Daarnaast krijgt elke werknemer recht op een rookvrije werkplek en worden alle openbare gebouwen rookvrij. De horeca is hier aanvankelijk een uitzondering op, totdat na een halve eeuw discussie op 1 juli 2008 een definitief rookverbod voor de horeca van kracht gaat. Nou ja, definitief: twee jaar later wordt dit weer aangepast door minister Klink, die een uitzondering maakt voor cafés zonder personeel. Inmiddels is dat teruggedraaid en mag er in de horeca geen sigaret meer worden opgestoken.

Wat kost roken?

Minder dan je misschien zou denken. In Nederland rookt 27,5 procent van de volwassenen en die rokers kosten de maatschappij zo'n 2,4 miljard euro. Deze kosten ontstaan doordat rokers vaker ziek zijn en een lagere arbeidsproductiviteit hebben. Daarentegen leveren de tabaksaccijnzen de Nederlandse schatkist ruim 2,3 miljard euro op en zorgt de tabaksindustrie voor zo’n 230 miljoen euro aan werkgelegenheid. Rokers sterven gemiddeld vier jaar eerder dan niet-rokers. Dit bespaart de samenleving zo’n 600 miljoen euro aan ziektekosten. Daarnaast hoeft er door de kortere levensduur van rokers zo’n 1,2 miljard euro per jaar aan AOW en pensioen niet te worden uitgekeerd. Per saldo leveren rokers de samenleving dus zo’n 1,5 miljard euro per jaar op.

Waarom is roken niet verboden?

Tja, daar zijn meerdere redenen of excuses voor te bedenken. Omdat er verdiend wordt aan accijnzen. Omdat het stemmen kost. Omdat we in een vrij land leven en het recht hebben eigen keuzes te maken (ook al zijn dat slechte keuzes). Omdat verbieden nou eenmaal geen zin heeft. Of omdat een verbod niet te handhaven is. Ondanks deze tegenwerpingen wordt de roep om roken te verbieden luider. Een stem die zich laten horen is Stichting Eindspel Tabak. Deze stichting streeft naar een wettelijk verbod op de verkoop van tabaksproducten aan kinderen die na 1 januari 2017 geboren worden. Door te kiezen voor het kweken van een 'tabaksvrije generatie' biedt het plan tijd en ruimte voor alle belanghebbenden - zoals producenten en verkopers van rookwaren - om zich in te stellen op een geleidelijke verdwijning van tabak.

In het bestuur van de Stichting Eindspel Tabak zitten ook de longartsen Wanda de Kanter en Pauline Dekker, die in 2015 een rechtszaak tegen de staat zijn begonnen om de invloed van de tabakslobby terug te dringen. Zij beschuldigen verschillende ministeries ervan voortdurend rekening te houden met het economische belang van tabaksverkoop. Feit is dat een rookverbod voor de politiek te rigoureus is, al zijn er partijen - CDA, ChristenUnie, GroenLinks en D66 - die ver willen gaan in het ontmoedigen. Bestuurslid Rien Meijerink van Stichting Eindspel Tabak denkt zelf ook dat de Nederlandse samenleving nog niet klaar is voor zo’n rigoureuze verandering, maar houdt hoop: "Tegen de tijd dat kinderen die geboren worden na 1 januari 2017 achttien zijn, denken Nederlanders heel anders over roken. Ik denk dat ze dan overtuigd zijn van de nadelen."

NPO Focus

Dit artikel is gemaakt door de redactie van NPO Focus. Kijk voor het hele artikel en video's op de website van NPO Focus.