Hoe moeten journalisten omgaan met antivaxers?

Kritisch prikken

Op de website van Villamedia, het vaktijdschrift voor journalisten, woedde deze week een vergelijkbare discussie. Het tijdschrift kent een vaste rubriek ‘Lessen voor de pers’, waarin iemand die onderwerp was van nieuws maar geen journalist is, vertelt hoe hij of zij dat beleefd heeft. Ditmaal was de beurt aan Anne-Marie van Raaij, de voorzitter van de Vereniging Kritisch Prikken. Onder de kop ‘over vaccineren mag je niet kritisch zijn in dit land’ ging zij los op de media, die volgens haar veel te snel de berichten van het RIVM volgen en veel te weinig mensen die kritisch zijn over inentingen aan het woord laat.

Haar organisatie komt er volgens haar maar zelden tussen. En journalisten hebben niet voldoende een onderzoekende houding: "In het hele land zijn er honderden gezinnen die afschuwelijke dingen hebben meegemaakt. Ik geef toe: we weten niet zeker of het door de vaccinaties komt, maar we weten ook niet zeker dat het niet door de vaccinaties komt."

De waarheid?

Naar de aard van de rubriek bleven Van Raaijs opmerkingen onweersproken. Dat was tegen het zere been van veel (wetenschaps-)journalisten. Op deze manier gepresenteerd kregen de woorden van Van Raaij het gewicht van waarheid, en dat is in deze tijden met een dalende vaccinatiegraad een kwalijke zaak. Het felst van leer trok medisch journalist Aliëtte Jonkers.

In het verweer van de hoofdredacteur van Villamedia, Dolf Rogmans, kreeg zij het er persoonlijk van langs. De rubriek bestaat met de bedoeling meerdere kanten van een discussie te laten zien, verder te kijken dan de algemeen geldende mening. Journalisten moeten volgens hem bovendien niet alleen aan waarheidsvinding doen, maar die waarheid ook overtuigend brengen.

Lessen voor de pers

Wij belden Jonkers, die als medisch journalist ook een cursus bronnenselectie aanbiedt aan wetenschapsjournalisten, en we vroegen haar naar háár lessen voor de pers.

Voorkom een false balance

"De mening van een arts met jaren onderzoekservaring, kun je niet op één lijn stellen met die van een bezorgde moeder die een slecht gevoel heeft bij vaccinaties. Journalisten zijn geneigd om twee kanten van een verhaal te laten zien, maar deze visies zijn niet gelijkwaardig. Door ze gezamenlijk te presenteren creëer je juist een disbalans, je verslaggeving wordt er niet evenwichtiger van."

Zorg voor context

Anne-Marie van Raaij is homeopaat, dat staat in het artikel. Ze geeft ook de zeer omstreden ‘cease-therapie’, die kinderen moet helpen die volgens haar door vaccinaties autistisch zijn geworden. Dát stond niet in het artikel, maar het kleurt haar visie op dit onderwerp wel. Ze heeft belangen bij de mening die ze verkondigt. Jonkers: "Artsen hebben natuurlijk ook belangen, en dat hoeft niet per definitie af te doen aan wat ze zeggen. Maar mensen weten wat een arts doen, van Van Raaij weten mensen dat niet. Voordat mensen een oordeel over haar en over wat ze zegt kunnen vellen, moeten ze haar context wel kennen."

Zorg dat je titel waar is

De titel van dit artikel is een citaat Van Raaij. Jonkers: "Maar het is niet waar. En uit talloze onderzoeken blijkt, dat mensen wat ze in koppen hebben gelezen onthouden. Je kunt dus niet zo maar een stellig maar onjuist citaat onweersproken laten. Waarheid is hierbij echt belangrijker dan een smakelijke lokker naar je stuk."

Geef journalisten de tijd

"Als ik een groot wetenschappelijk verhaal uitzoek, ben ik vaak zo veel tijd kwijt met losse eindjes en dingen uitzoeken, dat ik er uiteindelijk haast niets aan verdien. Ik kan dat dus niet al te vaak doen. Maar voor wetenschapsjournalistiek is het heel belangrijk dat journalisten echt zelf heel zorgvuldig de bronnen waarover gesproken wordt bekijken en beoordelen. Dat kost ontzettend veel tijd, en die is er vaak niet."

Ben je bewust van je impact

"Wat je schrijft heeft invloed op je lezers. Ik schreef een keer een heel kort en onbelangrijk artikeltje over een wetenschappelijk onderzoek naar slaappillen en dementie. Een oudere dame nam toen contact met me op. Ze had van dat artikel wakker gelegen en contact gezocht met de huisarts, daarom had ze de oorspronkelijke bron van het onderzoek nodig. Mensen lezen wat je schrijft en doen daar iets mee. De bevolking is veilig met een vaccinatiegraad van 95%. De afgelopen tien jaar is die gedaald naar 90%. Dat kost levens. Natuurlijk is dat niet de schuld van journalisten, maar ze moeten zich wel bewust zijn van de impact die ze hebben."