‘Geneeskundigen doen steeds vaker aan etnisch profileren’

Aan het einde van 2016 schreef Amade M’charek (Universiteit van Amsterdam) samen met twee andere onderzoekers een column voor NRC waarin ze aankaart dat de term 'ras' via de achterdeur van de geneeskunde terug keert.

Vandaag zou geen enkele Nederlandse genetische wetenschapper volgens de column het bestaan van 'ras' in de mond durven nemen. Wetenschappelijk bekeken bestaan er immers geen menselijke rassen. Maar in de praktijk zou het, dankzij de opmars van de genetica en (ironisch genoeg) de trend van individuele zorg op maat, steeds meer aanvaardbaar zijn om meteen behandelingen voor te schrijven op basis van de etnische achtergrond van een patiënt.

Veramerikaniseren van de geneeskunde

Volgens M’charek kan de oorsprong van deze trend in Amerika gevonden worden: ''Naast de grote belangstelling van de Amerikanen voor verschillen tussen etnische groeperingen zoals blanken, zwarten en Latino’s, werd het fenomeen in de hand gewerkt door de National Institutes of Health. Deze belangrijke onderzoeksinstelling van de overheid stelt raciale categoriseringen als eis van al het medisch onderzoek. Het doel hiervan is juist om alle Amerikaanse burgers, ongeacht etnische achtergrond, gelijke kansen op gezondheidszorg te bieden. Naast aandacht voor omgevingsfactoren voor bepaalde ziektes begon de NIH zich daarmee ook op mogelijke biologische verschillen tussen etnische groepen te focussen.''

Omdat veel beroemde internationale wetenschappelijke tijdschriften Amerikaans zijn, wordt volgens M’charek ook heel veel Europees medisch onderzoek naar deze Amerikaanse categorieën gemodelleerd: ''Heel veel wetenschappers hebben de wens om met hun eigen onderzoek in deze bladen te komen'', zegt de antropologe. ''Zo geraakt etnische profilering ingebed in internationaal vergelijkbare datasystemen. Dat maakt het ook moeilijker om van die etnische verschillen af te komen.''

Een moeilijk evenwicht

Artsen en onderzoekers weten ook dat het onwetenschappelijk is om verschillen tussen etnische groepen biologisch te staven. Daarom stellen ze het vaak voor als een tijdelijke oplossing in de zoektocht naar de oorzaken van bepaalde ziektes of de oorzaak van problemen in de behandeling. Maar volgens M’charek zou juist die zoektocht (die ook niet altijd succesvol is) stereotypen in wetenschappelijk onderzoek in de hand werken en in stand houden.

M’charek erkent desondanks wel dat het soms onvermijdelijk en zelfs wenselijk is om eens te kijken naar de relatie tussen iemands genen en zijn etnische afkomst. Zo is het bekend dat veel mensen met een achtergrond in sub-Sahara Afrika drager zijn van een gen dat hen tegen malaria beschermt, maar datzelfde gen kan ook leiden tot een erfelijke bloedziekte sikkelcelanemie. Bij hen komt deze ziekte dan ook vaker voor. Maar dat gen zit niet vast aan huidskleur want het komt ook relatief vaak voor bij mensen die rond de Middellandse zee leven.

''Etniciteit kan soms een aanwijzing voor een medisch probleem zijn, maar veel vaker gaan medische problemen voorbij aan veronderstelde etnische verschillen'', zegt M’charek. ''Als je dicht bij de klinische kennispraktijk blijft en dat in je achterhoofd houdt, zul je ook rekening blijven houden met talloze andere oorzaken: Ziektes veroorzaakt door bacteriën of virussen, genen, te weinig beweging, verkeerde medicatie, slechte kwaliteit van woningen, enzovoort. Zo niet, dan mis je heel wat.''

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR). Waarom zijn er voor de wetenschap geen mensenrassen en is het woord ras eigenlijk een totaal achterhaald begrip? Ontdek het hier.