Ons land is nog niet af van referenda

Ik vreesde ook dat referenda onwillekeurig eindigen in een schoonheidswedstrijd voor de zittende regering. Het gevolg is dat het niet meer om de inhoud van de argumenten gaat maar om een middel om algehele onvrede over de regering te uiten. Dat argument is niet geheel ongegrond maar ook hier geldt weer dat nogal wat landen er niet echt last van hebben.

Ook vreesde ik dat ingewikkelde vraagstukken die zich niet goed lenen voor een digitaal ja of nee niet geschikt zijn voor een referendum. Het Oekraïne referendum vond ik een complex vraagstuk waarvan ik vreesde dat het snel gekaapt zou worden door stemmingmakers. Nou dat had ik goed aangevoeld. Met name het volstrekt onjuiste argument dat het associatieakkoord automatisch zou leiden tot EU lidmaatschap deed bij mij rook uit de oren komen. Al mijn vooroordelen over referenda werden ruimschoots bevestigd.

WIV

Bij het referendum over de WIV viel ik echter van de ene verbazing in de andere. Ik had een hoge mate van polarisatie verwacht maar dat viel reuze mee. Voor-en tegenstanders spraken met elkaar op gedempte toon en wisten de erudiete bezwaren van de Raad van State moeiteloos te reproduceren. Er waren eigenlijk slechts twee kampen die ertoe deden. Beide vonden dat er een balans moest zijn tussen privacy en veiligheid en de ene groep vond dat de WIV daaraan voldeed en de andere niet. Het viel mij ook op dat de voorstanders, waaronder ikzelf, benadrukten dat het goed was dat de wet na twee jaar moest worden geëvalueerd, dat de controleurs over meer geld en manschappen dienden te moeten beschikken en dat er een schadeloos regeling zou moeten komen voor mensen die gedupeerd werden. De voorstanders wilden dit na twee jaar regelen en de tegenstanders gelijk.

Toen de uitslag van het referendum negatief was gebeurde er iets merkwaardigs. De coalitie wist snel de WIV op een aantal punten te amenderen. Buitenlandse diensten konden niet zomaar profiteren van de informatie die de wet opleverde. De informatievergaring diende ook gerichter plaats te vinden. De premier liet zich ontvallen ook de geamendeerde wet wel een prima wet te vinden. Een meerderheid van het parlement stemde bliksemsnel in met de amendementen. Het was niet te filmen.

Terwijl de regering net het raadgevende referendum om zeep had geholpen met als argument dat het niet paste in onze cultuur van compromissen, consensus en consultatie, werd de WIV met de snelheid van het licht aangepast na consultatie van de bevolking. Soms heeft politiek bijzonder weinig te maken met de werkelijkheid.

Eyeopener

De WIV werd dus op heel veel aspecten een eyeopener. Het debat werd op redelijk hoog niveau gevoerd. Voor-en tegenstanders vonden dat er aanpassingen nodig waren maar verschilden van mening over de timing. Parlement en regering luisterden braaf naar de bezwaren van de tegenstanders en pasten de wet aan.

Referenda moet je kennelijk leren, maar ons land bleek na Oekraïne een snelle leerling. Nu er kans is op een referendum over de donorwet wordt zelfs de SGP dolenthousiast. Het kan verkeren.

Het kabinet mag het raadgevende referendum hebben afgeschaft, het instrument zal zijn schaduw vooruit blijven werpen. De Commissie Remkes gooit aan het einde van het jaar vast weer de knuppel in het hoenderhok. En dat is goed, wat in het buitenland werkt kan hier ook een nuttige functie vervullen. Nederlandse burgers zijn hoger opgeleid dan ooit tevoren, mondig en vaak bereid om zich in een complex onderwerp te verdiepen. Die kroonjuwelen van D66 waren zo gek nog niet.