'Niets ontsnapt eraan, zelfs het licht niet'

De nieuwe laureaten hebben ontdekkingen gedaan over de meest exotische fenomenen in het heelal, schrijft het Nobelcomité in hun persbericht. Roger Penrose liet zien dat de formatie van zwarte gaten volgt uit de Algemene Relativiteitstheorie van Einstein. Reinhard Genzel en Andrea Ghez ontdekten dat er een onzichtbaar en extreem zwaar object in het centrum van ons melkwegstelsel staat, dat invloed heeft op de bewegingen van de sterren. De enige logische verklaring daarvoor lijkt op dit moment een supermassief zwart gat.

Roger Penrose krijgt de helft van de prijs, Genzel en Ghez delen samen de andere helft.

Zwarte gaten kunnen echt bestaan

De wis- en natuurkundige Roger Penrose werd in 1994 al in de Britse adelstand verheven voor zijn bijdragen aan de wetenschap. Hij liet in 1965 zien dat zwarte gaten inderdaad kunnen bestaan, en beschreef ze in detail. Albert Einstein geloofde niet dat zwarte gaten echt bestonden, maar Penrose toonde het tegendeel aan. Sterker: hij liet zien dat ze logisch volgden uit de Algemene Relativiteitstheorie van Einstein zelf. Het Nobelcomité noemt het werk van Penrose de belangrijkste bijdrage aan de Relativiteitstheorie sinds Einstein.

Wat zijn zwarte gaten?

Een zwart gat is een gebied in het heelal waaruit niets kan ontsnappen, zelfs geen licht. Dat is het gevolg van de enorme zwaartekracht, die wordt uitgeoefend door een kleine, compacte maar enorme massa. Deze zorgt voor een extreme vervorming van de ruimtetijd, waardoor niets eraan kan ontsnappen.

Het centrum van ons Melkwegstelsel

Reinhard Genzel en Andrea Ghez hebben allebei een groep astronomen onder hun hoede die het centrum van ons Melkwegstelsel onderzoeken. Ze hebben de banen van de helderste sterren in dat gebied heel precies in kaart gebracht. Die banen kunnen alleen verklaard worden als er een extreem zwaar, maar onzichtbaar object bestaat, waar de sterren met een hoge snelheid omheen draaien.

Dat object moet de massa hebben van vier miljoen van onze zonnestelsels, maar is niet groter dan één zonnestelsel. Na vele berekeningen en langdurig turen door de krachtigste telescopen blijft er maar één verklaring over: dit object moet een zwart gat zijn. Die conclusie hebben we te danken aan het werk van Genzel en Ghez, benadrukt het Nobelcomité.

Stephen Hawking

Roger Penrose werkte in het verleden intensief samen met de in 2018 overleden natuurkundige en kosmoloog Stephen Hawking. Penrose en Hawking zouden de prijs eigenlijk samen hebben verdiend, schrijft de toonaangevende kosmoloog Martin Rees op twitter. Het protocol schrijft echter voor dat de Nobelprijs alleen kan worden uitgereikt aan nog levende wetenschappers.

Penrose en het menselijk bewustzijn

Van Nobelprijswinnaars is bekend dat ze na het winnen van de prijs soms onderzoek gaan doen dat vrij ver verwijderd is van hun oorspronkelijke onderzoek - en niet altijd de goedkeuring van hun vakgenoten kan wegdragen. Roger Penrose heeft daar in de jaren tachtig en negentig al een voorschotje op genomen, zou je kunnen zeggen. Hij schreef toen twee boeken over het menselijk bewustzijn. Dat zou het gevolg zijn van quantumeffecten in het brein, die zich voltrekken in kleine kanaaltjes, microtubules genaamd.

Morgen: Scheikunde

De Nobelprijs wordt sinds 1901 uitgereikt aan wetenschappers die een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd op het gebied van geneeskunde (maandag), natuurkunde (dinsdag) en scheikunde (woensdag). Daarnaast zijn er Nobelprijzen voor Literatuur (donderdag) en Vrede (vrijdag). Sinds 1969 bestaat ter nagedachtenis van Alfred Nobel - uitvinder van het dynamiet - ook de Riksprizen voor Economie, vaak de Nobelprijs voor Economie genoemd (volgende week maandag). Met de prijs is een bedrag van ruim 900.000 euro gemoeid.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap