Hoe word je een topwetenschapper?

Bescheidenheid

‘Dat is altijd een hele vervelende vraag,’ antwoordt hoogleraar technische natuurkunde Bart van Wees. Om de top te bereiken moet je vooral geluk hebben, is zijn punt. Ook de andere winnaars hebben moeite met het label topwetenschapper. ‘Ik zou zo twee handen vol van mensen kunnen noemen waarvan ik denk dat ze minstens even goed, zo niet beter onderzoek doen dan ik,’ zegt Wilhelm Huck, hoogleraar fysisch-organische chemie. Lodi Nauta, hoogleraar geschiedenis van de filosofie: ‘Ik zie mij eerlijk gezegd niet als een topwetenschapper.’ Deze bescheidenheid is trouwens van alle tijden. De Griekse filosoof Socrates zei al: ‘Ware kennis bestaat erin te weten dat je niets weet.’

Hard werken

Nauta ziet zich dan niet als topwetenschapper, maar wil wel vertellen wat je moet doen om in aanmerking te komen voor een Spinozapremie. ‘Allereerst: hard werken,’ zegt hij. ‘Hard werken er veel tijd aan besteden,’ zegt ook Mihai Netea, hoogleraar experimentele interne geneeskunde. Het is misschien niet zo’n romantische gedachte, maar als je de top van de wetenschap wilt bereiken, moet je aan de bak.

Passie en nieuwsgierigheid

Hard werken mag dan belangrijk zijn, het hoeft niet geen straf te zijn. De winnaars zien ook passie en enthousiasme als belangrijk ingrediënt. ‘Als je enthousiasme en passie hebt voor wat je doet, dan is de tijd die je er aan besteed een plezier en niet moeilijk,’ verklaart Netea die naast zijn werk de tijd vond om een science fictionboek te schrijven. ‘Je moet de technologie leuk vinden,’ zegt Van Wees. ‘Ik was altijd al gecharmeerd van het maken van nieuwe circuits en met name het gebruik maken van kwantummechanica.’

Drive

Wetenschap is niet alleen maar leuk achter je passies aanrennen. Soms moet je gewoon doorbijten. Voor Huck is drive dan ook een belangrijke component. ‘Als je geen drive hebt, dan zijn er zoveel andere leuke dingen die je kunt doen die misschien makkelijker zijn en minder zweet en tranen kosten,’ verklaart hij. ‘Je hebt die drive nodig om door te kunnen bijten tijdens de lange tijden dat het helemaal niet opschiet.’ Voor Van Wees zit er ook een stukje competitiedrang in. ‘Je moet er af en toe heel flauw van worden als iemand anders net iets eerder een resultaat heeft gepubliceerd,’ vindt hij. ‘Als je dat allemaal langs je heen laat glijden, dan wordt je geen topwetenschapper.’

Focus

Het leven van Huck staat in het teken van de vraag ‘hoe werkt leven?’. Zijn ultieme doel is erachter te komen wat het chemische fabriekje dat we cel noemen levend maakt. Dat heeft allerlei potentieel belangrijke toepassingen, maar voor Huck zijn die bijzaak. Zo’n hoe-werkt-het-vraag formuleren is volgens hem essentieel. ‘Ik denk dat dat de kern van alle wetenschappelijke ontdekkingen is,’ zegt hij. ‘Als je die vraag niet hebt, kun je wel een heel goede onderzoeker zijn, maar dat is anders dan een heel goede wetenschapper zijn.’

Eric Wubbo Lameijer noemt het eigenwijsheid. In zijn boek Eén Nobelprijs alstublieft onderzoekt hij wat wetenschappers succesvol maakt. Hij vertelde hierover in een Nobelprijzenspecial van De Kennis van Nu. ‘Heel veel jonge wetenschappers worden een soort schaapjes op de universiteit. Als ik braaf alles doe wat de professor zegt, dan kom ik er wel.’ zegt hij. ‘Als je kijkt naar bijvoorbeeld Einstein of Newton, die deden helemaal niet braaf wat de professor zei. Je moet in de gaten houden welke richting je op wilt.’

Samen

Wetenschap is tegenwoordig een groepsproces. Zo werd de Special Breakthrough Prize in Fundamental Physics dit jaar aan een groep van 1.015 wetenschappers gegeven die voor het eerst zwaartekrachtsgolven ontdekten. Wetenschappers zitten niet meer alleen in hun kamertje, maar werken samen met internationale collega’s, ze sturen een vakgroep aan en trekken talentvolle promovendi en postdocs aan. Een van de criteria voor de Spinozapremie is dan ook de mate waarin de kandidaten jongere onderzoekers inspireren. De winnaars van de Spinozapremie zien dat sociale aspect dan ook als een belangrijke succesfactor. ‘Je moet sociaal zijn, zodat je met mensen dingen samen kunt doen, dat je een netwerk kunt opbouwen,’ zegt Nauta.

Dit is ook belangrijk voor jonge wetenschappers. In hun geval gaat het erom om de juiste mentoren te vinden. ‘De beste manier om een Nobelprijs te winnen is promovendus of postdoc te worden van een Nobelprijswinnaar, iemand die genomineerd is of iemand die er een gaat winnen,’ vertelt Lameijer. ‘Je moet mensen opzoeken die heel erg goed zijn in wetenschap, veel met hen praten en luisteren, begeleid worden.’

Geld binnenhalen

Om de wetenschappelijke top te halen, moet je vandaag de dag ook geld kunnen binnenhalen. ‘Wat ik goed beheers, kennelijk, is onderzoeksaanvragen schrijven,’ zegt Nauta. ‘Als je er daar een aantal van hebt, dan is dat een noodzakelijke voorwaarde om in de buurt van zo’n prijs te komen.’ Dat is bijzonder, want bij het verdelen van onderzoeksgeld komt de nadruk steeds meer te liggen op toepassing. Voor Van Wees ligt dat wat anders. Bij zijn onderzoek naar materialen liggen toepassingsmogelijkheden dichterbij. Hij wijdt zijn succes bij het binnenhalen van onderzoeksgeld aan de combinatie tussen nieuwsgierigheid gedreven onderzoek en de juiste toepassingshorizon. Zijn aanvragen zijn innovatief genoeg en bieden potentieel toepassing binnen een overzienbare tijd van tien jaar.

Slechts weinigen weten de top van de wetenschap te bereiken. Maar met een juiste mix van geluk, hard werken, talent, passie, nieuwsgierigheid, drive, ambitie, focus, sociale vaardigheden en verkoopskills is het te doen. Wil je een carrière in de wetenschap? Misschien is het maar het beste dit allemaal te vergeten en je er blind erin te storten.