Ook dat is klimaatverandering: een lagere zeespiegel

Goed, zeespiegeldaling is misschien een beetje een misleidende term, omdat het om de Kaspische Zee gaat, eigenlijk een groot meer dus. Maar die ligt wel op schema in de loop van deze eeuw zo’n negen tot achttien meter lager te staan, omdat een steeds groter deel van de wateraanvoer verdampt. Het hele noordelijke deel van de Kaspische Zee zou aan het eind van de eeuw verdwenen kunnen zijn.

"Een echte wake up call", aldus Wesselingh, in de nacht van maandag op dinsdag te gast bij Focus Radio. "Alle kusten, havens en badplaatsen komen droog te liggen. En de rivieren zullen zich uitbouwen in zee, maar tegelijkertijd insnijden op het land. Daardoor gaat de grondwaterspiegel in landbouwgebieden fors naar beneden, zodat het te droog wordt voor landbouw."

Ook in de regio zelf geschrokken

Het nieuws is niet alleen doorgedrongen tot de wetenschapsbladen en de westerse media, maar ook tot de regio zelf. "We hebben reacties van wetenschappers uit Rusland, Azerbeidzjan, Iran en Turkmenistan, en daaruit blijkt dat ze heel erg zijn geschrokken. Het hele punt is: over het algemeen was het niet bekend dat dit eraan zat te komen, want het niveau van de Kaspische Zee is altijd een beetje op en neer gegaan. Maar als de zeespiegel negen tot achttien meter omlaag gaat, praat je over een heel andere situatie. Dat maakt echt een verschil".

Je zou kunnen tegenwerpen dat de Kaspische Zee 10.000 jaar geleden al eens 100 meter lager stond, en hij bestaat nog steeds. Is die achttien meter dan echt zo’n probleem? "Ja, het gevaar is nu echt veel groter. Niet alleen door alle infrastructuur rond de zee, maar ook omdat het ecosysteem nu onder veel grotere druk staat. Heel veel soorten hebben last van invasieve soorten, vervuiling en illegale visserij. Zo’n zeespiegeldaling is dan de nekslag." De Kaspische Zee is trouwens niet het enige plek waar dit speelt. Alle meren die in min of meer droge zones liggen zijn achteruit aan het gaan, of het is hun voorland. De Aralzee is al weg, het Tsjaadmeer in Afrika zo goed als, en tal van meren in het Midden-Oosten en Oost-Afrika hebben het zwaar.

Totale omwenteling van de fauna

Voor Wesselingh begon het allemaal toen hij een kleine twintig jaar geleden werd meegevraagd naar het gebied rond de Kaspische Zee door Salomon Kroonenberg, de geoloog die naam maakte met meerdere boeken over het de ontwikkeling van het klimaat op heel grote tijdschalen. In 2003 analyseerde Wesselingh een paar boorkernen, uitsnedes uit de zeebodem waarmee je als het ware terug in de tijd reist - hoe dieper je komt, hoe verder terug. "Je zag onderin die kernen, een paar duizend jaar geleden, 40 tot 50 soorten die daar thuishoorden, die daar al een miljoen jaar of langer leefden. In de bovenste monsters zaten alleen maar invasieve soorten. Een totale omwenteling van de fauna. Dat was het moment waarop ik me realiseerde: dit is een enorme crisis."

Hoewel een groot deel van de oorspronkelijke soorten in de Kaspische Zee diep onder het oppervlak zit, is het daar in de toekomst waarschijnlijk ook niet veilig. De zuurstof in die diepere delen komt namelijk voor een flink deel uit het koude, noordelijke deel. Als dat droogvalt, verdwijnt ook die zuurstofaanvoer. "En bij zo’n lage zeespiegel is het ook nog eens zo dat de nutriënten, die van het land komen, meteen in de diepe bekkens in het midden en zuiden worden gedumpt. De kans is heel groot dat er dan zuurstofloosheid ontstaat, wat fataal zou voor de soorten die daar leven."

Zeeën zonder zuurstof

Met die zuurstofloosheid zijn we volgens Wesselingh beland bij een ander onderbelicht gevolg van klimaatverandering: "Ik heb het gevoel dat we een heel groot risico van klimaatverandering missen, namelijk de zuurstofvoorraad in de oceanen. Het massaal toenemen van zuurstofloosheid in kustgebieden – bijvoorbeeld daar waar rivieren in de zee komen met heel veel nutriënten van mens en landbouw – is nieuw, en dat begint voor alle oceanen een probleem te worden. We weten dat zuurstofloosheid bij vroegere uitstervingsgolven een belangrijke trigger is geweest. Tot nu toe hebben we dat fenomeen naar mijn gevoel niet goed in de vingers." Aanstormende klimaatwetenschappers op zoek naar een onderschat probleem om furore mee te maken weten wat ze te doen staat.

Liever luisteren?

Dit is een ingekorte versie van een artikel dat ook in de VPRO Gids verscheen.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap