Zijn onze zaden nu wel of niet in gevaar?

De kluis werd amper tien jaar geleden gebouwd en zou veilig genoeg moeten zijn om plantenzaden van zo veel mogelijk plantensoorten (waaronder voedselgewassen) te beschermen tegen mogelijke rampen. Zo zou de mondiale genetische diversiteit gewaarborgd zijn. Door de oorlog in Syrië werd er in 2015 al voor het eerst een beroep op gedaan.

Spitsbergen ligt ver van militaire conflicten af en er is zeer weinig kans dat er ooit zware aardbevingen zullen plaatsvinden. De kluis is in een berg ingegraven, op een hoogte van 130 meter boven zeeniveau. Daarmee zou hij ook beschermd zijn tegen het smelten van de poolkappen.

Maar ondanks alle voorzorgsmaatregelen blijkt hij dus niet letterlijk waterdicht te zijn. De oorzaak van het binnensijpelende water: de uitzonderlijk hoge temperaturen en regens die in oktober vorig jaar plaatsvonden. Het Noorse ministerie beschrijft dit voorval als uitzonderlijk en wijt het aan klimaatverandering.

Elk jaar wel wat water

De Noorse autoriteiten begrijpen de ophef niet zo goed. Het nieuws was in oktober al in de Noorse media geweest. Maar één artikel van The Guardian deze zaterdag was genoeg voor internationale media om het voorval als groot nieuws te bestempelen.

Bovendien stroomt elk jaar wel wat water in de honderd meter lange toegangstunnel. Deze keer was dat dus wat meer, maar het kwam enkel 15 meter ver. Het water bevroor en bracht een van de energietransformatoren van slag. Maar, in tegenstelling tot wat andere media schreven, raakten de muren daar niet door beschadigd. Cary Fowler, een van de ontwerpers van de zadenkluis, stelde ook dat de tunnel nooit ontworpen was om helemaal waterdicht te zijn, precies omdat het water nooit ver reikt.

Toch werd in het ontwerp wel degelijk rekening gehouden met een worst-case scenario waarbij grotere hoeveelheden water in de kluis zou komen. De toegangstunnel loopt namelijk naar beneden en komt uit op een gelijke vloer waarin waterpompen zijn ingebouwd. Deze zouden het water dan wegzuigen.

En als de pompen het in het worst-case scenario niet zouden doen is de kans volgens Fowler nog altijd bijzonder klein dat het water bij de zakjes met de zaden kan. Deze worden namelijk op een kleine verhoging bewaard, voorbij de vloer met waterpompen. Met een temperatuur van -18° graden Celsius zou het water ook bevriezen voordat het daar aankwam. Bovendien zijn de zakjes waterdicht verpakt.

Ook kluis niet geïsoleerd van klimaatopwarming

Er moet kortom, heel wat gebeuren voordat de zaden door water verloren gaan. Maar klimaatopwarming brengt wel een grotere kans op extremer weer en smeltende ijskappen met zich mee. En in tegenstelling tot wat de naam permafrost doet vermoeden ontdooit de bovenste laag van die bodem jaarlijks voor een groot deel opnieuw. De boringen die tijdens de bouw van de kluis gedaan zijn kunnen dit smeltende effect versnellen en kan er in de toekomst gemakkelijker smeltwater binnen kan komen.

Daarom is het voorval volgens hoofddocent Maarten Loonen van het Arctisch Centrum (Rijksuniversiteit Groningen) niet helemaal irrelevant: “Het is dus voorlopig niet zo dat klimaatopwarming de kluis bedreigt. Maar het is wel symbolisch dat zelfs één van de meest afgesloten gebieden op aarde invloed ondervindt van het klimaatprobleem.”

De verantwoordelijken van de kluis zijn ondertussen al een tijdje bezig om ook de tunnel waterdicht te maken en nieuw smeltwater om te leiden. Helemaal zeker zijn ze in Noorwegen dus niet.

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in de Ochtend