Ganzensoort vindt razendsnel nieuw broedgebied in opwarmend noordpoolgebied: 'Ze zijn heel erg flexibel'

Deze verandering gebeurde in slechts tien jaar. Het illustreert dat sommige vogelsoorten razendsnel kunnen reageren op veranderingen zoals klimaatverandering, concurrentie van andere soorten en vernietiging van hun leefgebied. Nederlandse, Deense, Zweedse en Finse wetenschappers publiceerden dit onderzoek in het wetenschappelijke blad Current Biology.

‘Wij waren heel erg verrast dat dit eruit kwam,’ zegt Bart Nolet, ecoloog aan de Universiteit van Amsterdam en één van de onderzoekers. ‘We dachten dat ze wel wat oostelijker zouden gaan broeden binnen Spitsbergen.’ Het is ook niet het eerste voorbeeld van een vogelsoort die een nieuw broedgebied koloniseert. Maar meestal gaat het om gebieden die de soort al kent. ‘Nou blijkt dat ze 1.000 kilometer verderop een plek ontdekt hebben op Nova Zembla,’ zegt Nolet. Daar was die soort nog nooit gezien. ‘Dat ze helemaal een nieuwe route gaan vliegen is nieuw.’

Ganzen leren van elkaar

Het staat niet vast hoe de kleine rietgans belandde op het eiland waar ontdekkingsreiziger Willem Barentsz het Behouden Huys bouwde. De onderzoekers vermoedden dat de ganzen dit gedrag afkeken van de verwante taigarietgans. Sommige ganzen van deze soort trekken naar Nova Zembla, al is dat niet om te broeden maar te ruien. Nadat het de ‘pioniers’ onder de kleine rietganzen was gelukt succesvol te broeden op Nova Zembla leerden soortgenoten dit gedrag mogelijk weer van hen. Maar sluitend bewijs hiervoor is moeilijk te vinden. Het blijft een mysterie, zegt Nolet, ‘Daar gaan we natuurlijk nooit helemaal achter komen.’

De snelle gedragsverandering illustreert dat vogels veel flexibeler zijn dan we tot dusver dachten, zegt Nolet. We wisten dat ganzen in groepen trekken en allerlei gedrag van elkaar leren. Nu blijkt hoe snel en ingrijpend het gedrag kan veranderen. Die flexibiliteit komt goed van pas. De kleine rietgans kampt op zijn trekroute met allerlei problemen. Zo warmt het noordpoolgebied, en zeker Spitsbergen, snel op. Nova Zembla was lange tijd juist te koud. Inmiddels lijkt het klimaat tijdens de broedtijd sterk op dat van Spitsbergen veertig jaar eerder.

Nova Zembla steeds populairder

Dat de kleine rietgans zich zo snel kan aanpassen betekent niet dat alle vogelsoorten dat kunnen. Sociaal leren is niet voor alle soorten trekvogels even belangrijk als voor ganzen en kraanvogels. Zo spelen bij zangvogels genen een veel grotere rol. Deze soorten kunnen hun gedrag lang niet zo snel aanpassen omdat verandering in de genen veel langzamer verloopt. Klimaatverandering zal er hoe dan ook toe leiden dat veel soorten het lastig krijgen en op sommige plekken verdwijnen.

De wetenschappers konden de ganzen volgen door ze te vangen en zenderen. Later werden de vogels opnieuw gevangen en de zenders uitgelezen. Uit de GPS-gegevens was nauwkeurig af te lezen waar de ganzen geweest waren en hoe lang. ‘We zien ze een kleine vier weken op een plek stilzitten en terugkomen met jongen,’ zegt Nolet. Er broeden inmiddels 3 tot 4 duizend van de in totaal circa 80 duizend kleine rietganzen op Nova Zembla. Dit aantal neemt nog altijd toe. Deels vanwege de kuikens die er worden geboren maar omdat vogels van Spitsbergen de route blijven afkijken van hun soortgenoten. De nieuwe populatie is nog niet bezocht door wetenschappers omdat het een groot en zeer afgelegen gebied betreft.