Wetenschappers, kom uit jullie ivoren toren!

Bewustwording

Het begint met bewustwording, vertelt Efraim Hart, arts bij het OLVG in Amsterdam en politiek actief voor de ChristenUnie. Bewustwording die zich omzet in moreel ongemak. "En dan voel je: ik moet hier actie tegen voeren." Hart is samen met onder meer filosoof Yolande Jansen en cultureel geograaf Martijn Duineveld aangeschoven bij Focus, om te praten over wetenschapsactivisme.

Hart benadrukt dat wetenschappers vaak een goede reden hebben voor hun activisme. "Je ziet dat een transitie vaak één tot twee generaties duurt, en er zijn meerdere thema's zoals klimaat, waarbij we die tijd niet hebben. Dan zie je dat activisme nodig is."

Activisme wordt in Nederland vaak als weinig risicovol gezien, maar daar plaatst hij kanttekeningen bij. "Ik ken zorgprofessionals die hun baan verloren doordat ze zich hebben uitgesproken. Of ze moesten hun woorden terugnemen, terwijl ze zich baseerden op wetenschappelijke cijfers."

Niet te scheiden

Je kunt je zelfs afvragen of wetenschap en activisme wel zijn te scheiden. Yolande Jansen denkt van niet. "Nieuwsgierigheid zit intrinsiek in een wetenschapper", zegt ze. "In die drive zit bijna automatisch dat je ook iets wilt doen. Doen en weten staan niet los van elkaar."

"Het probleem is niet zozeer de wetenschappers die zich uitspreken', voegt Martijn Duineveld daar aan toe. "Als je je morele kader duidelijk maakt, dan weet je met wie je van doen hebt. Nee, het probleem ligt veel eerder bij de wetenschappers die neutraliteit veinzen. Dat zijn de enablers. Die maken dingen mogelijk die eigenlijk niet door de beugel kunnen."

Kanttekening

Erik van Sebille, hoogleraar oceanografie aan de Universiteit Utrecht, plaatst een kritische kanttekening. "Als je activisme als wetenschapscommunicatie ziet, dan moet je wel oppassen met het vertrouwen. Vertrouwen in de wetenschap is ons grootste bezit in relatie met het publiek." Hij denkt dat activisme vooral werkt als er consensus is. "Dan kan het een enorm effectieve manier zijn om het verhaal van de wetenschap verder te vertellen."

Klimaatwetenschappers kunnen daarom in hun uitspraken zonder het vertrouwen van het publiek te schaden - omdat er consensus is binnen de wetenschap. "Maar als die consensus er niet is, moeten we misschien eerst het gesprek met elkaar voeren. Anders wordt het een wedstrijdje schreeuwen. En we weten dat dat het vertrouwen in de wetenschap schaadt", waarschuwt Van Sebille.