Gaat Nederland de banaan redden van het verwoestende schimmel TR4?

Je zou het niet verwachten als je rondkijkt bij de supermarkt, maar eigenlijk zijn alle bananen hetzelfde: “Wat voor sticker er ook op zit, het is allemaal Cavendish,” vertelt Kema. De Cavendish-banaan vertegenwoordigt meer dan de helft van de wereldwijde productie, en meer dan 95% van de bananen die naar het Westen worden geëxporteerd.

En dat is meteen ook het onderliggende probleem: “Het is wereldwijd een enorme monocultuur, er is een grote genetische uniformiteit”. Een beetje kenner weet dat dat vragen om problemen is. Steekt een bepaalde ziekte de kop op, dan lopen meteen alle plantages gevaar.

Telen op besmette gronden

Waarom heeft de bananenteelt zich eigenlijk laten verleiden tot die monocultuur? “Boeren hadden daar een goede reden voor: Cavendish was superresistent tegen de schimmel die de vorige Panamaziekte veroorzaakte. Je kon ze telen op de meest besmette gronden.”

Tot er een nieuwe ziekte de kop opsteekt. Tropical Race 4 in dit geval, kortweg TR4. Decennia geleden dook dit schimmel op in Oost-Azië, en inmiddels heeft het via het Midden-Oosten en Afrika ook Latijns-Amerika bereikt. “Het is een ziekte die je plantage in kan sluipen. En dan opeens realiseert men zich: hé, die plant gaat eraan, dit is Panamaziekte. Maar dan ben je al maanden te laat, want dan zit het al in de grond. Vertrouwen op je ogen is bij deze ziekte een drama.”

Basisvoedsel voor miljoenen mensen

Voor ons is de banaan vooral een lekker tussendoortje, maar voor miljoenen mensen wereldwijd is de banaan een basisvoedsel. “In Oost-Afrika eten ze een kilo banaan per dag, jaar in jaar uit. Het is een drama voor heel veel kleine boeren, hun hele bestaanszekerheid wordt aan het wankelen gebracht. Het schimmel is een absolute sluipmoordenaar.”

Kema probeert door verschillende bananensoorten met elkaar te kruisen – veredeling – een nieuwe soort te creëren die resistent is tegen TR4. Hij brengt met zijn collega's het DNA van bananensoorten in kaart om te kijken waar de genen voor resistentie zitten die nodig zijn in de toekomst. “Maar nieuwe rassen heb je niet zomaar. Dat kost minstens vijf tot tien jaar.”

Boven de grond

Daarnaast doen ze ook onderzoek naar nieuwe teelttechnieken. Bijvoorbeeld door de bananenplanten ‘op substraat te zetten’ – in een bak boven de grond: “Dan tillen we ze boven de problemen uit. Dan kun je bij wijze van spreke zeggen: ook al heb ik hier een perceel dat helemaal besmet is met TR4, ik kan toch bananen kweken, want de grond komt nooit in aanraking met de grond eronder.”

Dat klinkt in theorie als een mooie oplossing, maar de praktijk blijkt weerbarstig: “De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat de meeste telers zeggen: vergeet het, dit gaat niet werken.” De hele sector zal dus niet ineens overstappen op substraat, maar dat hoeft niet erg te zijn: “Het is de bedoeling om een alternatief te hebben voor boeren die nu noodgedwongen moeten stoppen”.