Nobelprijs Geneeskunde voor ‘kannibalistische cellen’

Autofagie betekent letterlijk ‘zelf eten’ - want cellen eten niet andere cellen, maar ook zichzelf op. Dat klinkt dramatisch (en zelfs kannibalistisch), maar het is een proces dat op allerlei plekken in je lichaam plaatsvindt. Het is een mechanisme waarbij delen van de cel worden afgebroken, zodat cellen kunnen groeien en zich ontwikkelen. Dankzij autofagie blijft er een balans tussen het ontstaan en de afbraak van cellen, en worden de afbraakproducten opnieuw gebruikt.

Het concept van autofagie deed voor het eerst opgang in de jaren zestig, toen onderzoekers voor het eerst zagen dat cellen hun eigen bestanddelen konden vernietigen door ze in te sluiten in membranen. Deze ‘zakjes’ kunnen vervolgens vervoerd worden naar de recycle-afdeling van de cel, lysosomen genaamd, waar ze worden afgebroken.

Beluister hier een uitleg van het begrip autofagie in het NOS-Radio1-Journaal:

'Briljante experimenten'

Dit proces bleek echter lastig te bestuderen, zodat er tot de jaren 90 weinig over bekend was. Toen kwam Oshumi met een serie briljante experimenten, schrijft het Nobelcomité in haar persbericht, waarin hij gist gebruikte om de genen te identificeren die essentieel zijn voor het proces van autofagie. Vervolgens wist Ohsumi ook de achterliggende mechanismen van het proces in gist in kaart te brengen, en liet hij zien dat ook menselijke cellen gebruik maken van deze geraffineerde machinerie.

De ontdekkingen van Ohsumi wierpen een geheel nieuw licht op de vraag hoe cellen hun eigen bestanddelen hergebruiken, en opende de weg naar inzicht in het fundamentele belang van autofagie in vele fysiologische processen, zoals aanpassing aan honger en de reactie op infecties. Mutaties in de genen die verantwoordelijk zijn voor autofagie kunnen ziekten veroorzaken, en het proces is betrokken bij aandoeningen als kanker en neurologische ziekten.

Nieuws en Co sprak met hoogleraar celbiologie Judith Klumperman over deze Nobelprijs:

Deze tekst is gebaseerd op het persbericht van het Nobelcomité en is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).