Waarom hechten we zoveel belang aan de hersenwetenschappen?

"We leggen steeds meer uit via het brein", vertelt Flora Lysen, cultuurhistoricus aan de Universiteit van Amsterdam. Ze geeft als voorbeeld de neuropsycholoog Eric Scherder, die in zijn populaire theatercolleges uitlegt hoe belangrijk het is dat we bewegen en gezond eten.

"Dat weten we natuurlijk al heel lang, maar hij legt het uit via de hersenen: het verandert je hersenen, en je hersenen blijven gezonder als je beter eet. Daardoor vinden we het ineens nog belangrijker en luisteren we misschien nog net iets beter."

Hoe is dat zo gekomen, dat we zoveel belang zijn gaan hechten aan de hersenwetenschappen? Dat heeft volgens Lysen alles te maken met de verleidelijke toekomstvoorspellingen en de mooie verhalen die hersenwetenschappers nu al bijna een eeuw vertellen. En in die verhalen spelen nieuwe media een essentiële rol.

"In de hersenwetenschap zie je vaak heel verleidelijke en spectaculaire beelden. Kleurrijk, half transparant, je vliegt zo naar binnen, alsof je er zo in kunt kijken. En die wens om naar binnen te kunnen kijken, alsof het transparant is, is al eeuwenoud."

Alsof het brein zelf kan praten

Wetenschappers beginnen zich in het begin van de 20ste eeuw meer in het openbaar te manifesteren, legt Lysen uit. Om hun werk te populariseren maakten ze gebruik van voor die tijd nieuwe media. De EEG bijvoorbeeld, een nieuwe manier om de elektrische activiteit van het brein te meten en te visualiseren.

"Mensen zagen dat meteen als een soort van hersenschrift. Alsof de hersenen zelf konden praten en je zou kunnen lezen wat er zich daar in afspeelde. Alle kranten sprongen er meteen bovenop, hersenwetenschappers werden geïnterviewd met gingen met die EEG-apparaten optreden, werden geïnterviewd, stelden het tentoon op wereldtentoonstellingen – het liet ze nadenken over hoe de hersenen werkten."

Reclamebrein

In diezelfde tijd bouwden wetenschappers ook een groot, oplichtend model van de hersenen en van allerlei gekleurde neonbuizen. "Dus hetzelfde spul dat werd gebruikt voor reclameborden, daar werd ook dat hersenmodel mee gebouwd."

Dat diende niet alleen om het publiek voor te lichten, het hielp ook de wetenschappers zelf om op een nieuwe manier over het brein na te denken. Die waren namelijk net afgestapt van het idee dat elke functie van het brein op een bepaalde plek zat, maar wisten nog niet goed hoe het dan wel zou moeten werken. "Dat gebruik maken van nieuwe media beïnvloedde hoe ze konden nadenken over de hersenen. Het had een fundamentele impact op hoe we kunnen nadenken over hoe de hersenen werken."

Het scrollende brein

Niet alleen toen, maar tot op de dag van vandaag. Denk aan het brein als een computer, of een web van verbindingen. Of al ons geblader door tijdlijnen. "Het scrollen zelf wordt natuurlijk een heel interessante casus voor breinonderzoekers. Die gaan dat scrollen zeker gebruiken in de manier waarop ze nadenken over het brein. Die wisselwerking die blijft voortbestaan tot op de dag van vandaag."

Liever luisteren?

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap