Moet ik het nou weer over m'n gender hebben?

'My body, my rules’, staat er getatoeëerd op de arm van Welmoed Jonas, die wordt gevolgd in De Gendercode. "Dat betekent dat ik vind dat ik met mijn lichaam mag doen wat ik wil doen en laten met mijn lichaam. En dat andere mensen daar niks over te zeggen hebben", vertelt ze bij Focus Radio.

"Die tatoeage komt voort uit een gevoel van verlies van autonomie over mijn eigen lichaam, wat ik zelf heel erg heb ervaren. Als je iets wilt veranderen aan je lichaam, heb je eerst de diagnose genderdysforie nodig. En die wordt aan je gegeven door een psycholoog. Dus je bent eigenlijk afhankelijk van die psycholoog, die voor jou bepaalt of je al dan geen genderdysforie hebt, wat dan weer bepaalt of je toegang krijgt tot bepaalde medische middelen."

Gewoon Welmoed

Ze begint te vertellen dat haar lichaam niet altijd klopt bij het gevoel dat ze over zichzelf heeft, maar corrigeert zichzelf snel: "Nu val ik in mijn eigen valkuil, ik zal het beter zeggen. Mijn genderidentiteit klopt heel goed. Ik voel me geen man en geen vrouw, en ik ben daar heel blij en gelukkig mee."

Het probleem zit hem eerder in het zwartwit-denken dat alomtegenwoordig is. "Gender is geconstrueerd: je bent ofwel man, of vrouw. Als je jezelf niet thuis voelt in een van die twee identiteitsvormen, dan lijkt het alsof het niet klopt. Maar als ik vanuit mijn eigen gevoel praat, dan klop ik heel goed. Ik ben gewoon Welmoed."

Regisseur Pier Wouda had een persoonlijke reden om een uitzending over dit onderwerp te maken: "Mijn jongste dochter is wat je noemt genderdysfoor. Vroeger noemde je dat een geslachtsstoornis. Nu zie ik mijn dochter totaal niet als iemand met een stoornis, maar als een ontzettend leuk kind, dat op een bepaald moment heeft duidelijk gemaakt dat ze niet in de genderrol past zoals de maatschappij die voorschrijft."

Maar hoe lekker zijn dochter ook in haar vel zit, de naderende puberteit lijkt toch voor vragen te zorgen. "Ik merkte steeds vaker aan haar dat ze het gevoel heeft dat ze moet kiezen. Ze heeft het gevoel dat ze of een meisje of een jongen moet worden."

Individu of maatschappij?

Precies het probleem waar Welmoed tegenaan liep dus. "Hoe komt dat nou, vroeg ik me af, want ik vond het niet nodig. Van mij hoeft ze niet te kiezen. Is dat iets wat uit haarzelf komt, of wordt het haar opgelegd door hoe de maatschappij is ingericht?"

Vooraf had Wouda al het idee dat het toch met name maatschappelijk bepaald was, en tijdens het maken van het programma is hij daar alleen maar in bevestigd. "Het is een maatschappelijk probleem, geen individueel probleem."

Welmoed Jonas kan dat bevestigen: "We zijn zo opgevoed met het idee dat er niets anders is dan man zijn of vrouw zijn." Zelf probeert ze daar zoveel mogelijk aan te ontkomen door een leven te leiden waarin ze zich niet per se conformeert aan het vrouw of man zijn. "Dus eigenlijk probeer je je weg te zoeken door tussen die hokjes door te bewegen – of er misschien bijna bovenuit te stijgen."

Bekijk de hele uitzending van De Kennis van Nu over genderdysforie op NPO Start.

Wat is een transgender?

Transgenders zijn geboren in het verkeerde lichaam, zou je kunnen zeggen. Een jongen die zich eigenlijk een meisje voelt, of andersom, bijvoorbeeld. Onder de parapluterm ‘transgender’ vallen ook agenders, gender fluid en andere gendervariaties. In sommige gevallen willen zij een geslachtsveranderende operatie ondergaan. Hoe verloopt die transitie? En neemt de acceptatie van transgenders toe? NPO Focus legt het uit.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap