Kan het document van Kaag en Rutte de formatie versnellen?

Volgens formatiekenner Van Kessel is de huidige formatie ‘uitzonderlijk’. Toch valt het qua lengte nog mee. Want het record staat op 225 dagen, bij de vorige formatie in 2017. "Daar gaan we in ieder geval in de buurt komen", denkt van Kessel. "Het einde is nog niet in zicht."

Lastig bij deze formatie is dat verschillende partijen combinaties met elkaar uitsluiten. D66 wil niet met de ChristenUnie, CDA en VVD willen niet met PvdA én GroenLinks samen. Die laatste twee willen elkaar niet loslaten. Om tot een coalitie te komen, moeten één of meerdere partijen inbinden.

Om de partijen een zetje in de goede richting te geven, hebben Kaag en Rutte de afgelopen weken aan een onderhandelingsdocument gewerkt waarin ze alvast wat lijnen uiteenzetten voor een mogelijk regeerakkoord. Een truc die ook in 1963 en 1994 is toegepast.

Bouwstenen uit 1963

Ook in 1963 werden keuzes uitgesteld en begon informateur Romme (van de Katholieke Volkspartij, een voorloper van het CDA) net als de huidige informateur te werken aan ‘bouwstenen’ voor een regeerakkoord. Dat was nodig, omdat de KVP-top een kabinet wilde met de VVD. "Alleen de concurrent, de PvdA, weigerde van tafel te stappen", vertelt van Kessel.

Destijds hielp het document echter niet om de PvdA van tafel te krijgen en de VVD aantrekkelijker te maken voor de achterban. In de formatie betekende het document daarom geen grote doorbraak volgens Van Kessel. Bepalend waren ‘toch vooral de politieke intriges op de achtergrond en de voorkeur van een meerderheid binnen de KVP.’

Koks' regeerakkoord op hoofdlijnen

De tweede keer dat er alvast een concept-regeerakkoord werd geschreven, was in 1994. Net als nu, moesten partijen ook toen worden gedwongen om tóch met elkaar samen te werken. Onderhandelingen tussen PvdA, VVD en D66 waren al stukgelopen en combinaties met het CDA waren ook nog mogelijk. Maar dat wilde D66 niet.

"Ten einde raad kreeg Kok de opdracht om een stuk te gaan schrijven. 'En dan zien we wel welke fracties aanhaken of afhaken', werd er destijds gezegd. Maar ook het stuk dat eruit volgde gaf daarna niet de doorslag bij het vormen van het eerste Paarse kabinet", zegt Van Kessel. "Wat vooral een rol speelde waren de politieke posities van de onderhandelende partijen."

Waarom toch zo lang?

Of zo'n stuk dit keer wél een doorslaggevende rol kan krijgen, valt nog te bezien. Een teken aan de wand is in ieder geval dat bijna alle onderhandelende partijen hun posities nogmaals in de media hebben herhaald. Dat kan het moeilijker maken om daar straks op terug te komen.

Nederlandse formaties duren ook om die reden vaak lang: partijen onderhandelen net zo lang totdat voor de achterban duidelijk is dat er geen realistische alternatieven zijn en eventuele voorkeursopties zijn geprobeerd of aantoonbaar onrealistisch zijn. Volgens Van Kessel zijn we immers een ‘land van minderheden’. "In Nederland moeten er coalities gesmeed worden en dat moet uitgelegd worden aan de achterban."

Té lang?

In 2012 ging de formatie tussen PvdA en VVD verrassend vlot, maar kreeg met name de PvdA later kritiek dat de alternatieven voor die coalitie te weinig waren onderzocht. Toch bekruipt Van Kessel dit keer het gevoel dat de onderhandelaars wat te veel met zichzelf bezig zijn: "De strategietjes en tactiekjes die gaan op enig moment wel zodanig overheersen dat het grote belang, het algemeen belang, wat uit het zicht raakt."