Wat zou het politieke antwoord op het kritische rapport over de toeslagenaffaire moeten zijn?

"Ik denk niet dat het kabinet moet aftreden. Het is vlak voor de verkiezingen en het kabinet is al op weg naar het einde. Dan zou opstappen op dit moment puur symboolpolitiek zijn", zei Paul Bovend'Eert, hoogleraar staatsrecht van de Radboud Universiteit, in NOS Met het Oog op Morgen.

Moeten huidige ministers boeten?

Voor de tweede keer heeft een groot deel van het kabinet in de ambtswoning van de premier, het Catshuis, vergaderd over het rapport van de parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag. Deze commissie had eind december scherpe kritiek op de manier waarop ambtenaren, rechters, de Tweede Kamer en ministers zijn omgegaan met ouders die ten onrechte beschuldigd werden van fraude. Moeten er koppen rollen als reactie?

"Er is al een Staatssecretaris afgetreden, dat was Staatssecretaris Snel. Die vertrok. Er zijn er twee voor in de plaats gekomen en die twee kan je het niet aanrekenen dat er al die jaren zo'n slecht en onrechtstatelijk beleid is geweest", aldus Bovend'Eert. Daarom vindt hij het woord 'boeten' hier ook te verregaand: "Je bent verantwoordelijk voor wat voorgangers gedaan hebben. Dat betekent dat je verantwoording moet afleggen, maar of je dan ook iemand moet wegsturen om wat er in het verleden gebeurd is? Dat is sowieso een politieke afweging, geen staatsrechtelijke."

Koppen rollen

Maar bij wie ligt de 'schuld' dan? Was premier Rutte niet al die tijd eindverantwoordelijk? "Hij was coördinerend Minister-president, maar dit is wel een zaak geweest van vakministers en Staatssecretarissen. Dat aspect van coördinatie heeft hij wellicht een beetje uit het oog verloren. Of hij heeft in ieder geval te laat ingegrepen. Maar de eindverantwoordelijkheid ligt primair bij de betrokken bewindslieden en in het vorige kabinet was dat Minister Wiebes", aldus Bovend'Eert.

Toch zou volgens het staatsrecht hij niet de verantwoordelijke zijn: "Minister Koolmees van Sociale Zaken en Staatssecretaris van Huffelen van Financiën zijn eindverantwoordelijk. Zij moeten verantwoording afleggen in het parlement, maar het is de vraag of je misstanden uit het verleden, want zo zijn er natuurlijk veel geweest, steeds moet toerekenen aan de zittende bewindslieden. Ik denk het niet. Ik denk dat ze verantwoording moeten afleggen en informatie moeten verschaffen, maar of dat dan altijd tot een ontslag moet leiden. Dat zou denk ik niet juist zijn. Je kunt je wel voorstellen dat Minister Wiebes, die zélf verantwoordelijk is geweest als Staatssecretaris in het vorige kabinet, de consequenties verbindt aan het rapport en ontslag neemt."

Streng voor Wiebes en Asscher

Het wordt volgens Bovend'Eert ook moeilijk voor Minister Wiebes om dan terug te komen in een nieuw kabinet: "Ik denk dat je eigenlijk een onderscheid moet maken. Het kan zijn dat je moet opstappen omdat een meerderheid in het parlement jouw beleid niet steunt en afkeurt. Maar in dit geval gaat het niet om het niet steunen van het beleid, maar gaat het om verregaande incompetentie. Bewindslieden die niet voldoende sturing gaven aan hun departementen, die niet geïnformeerd werden en die het parlement op hun beurt niet geïnformeerd hebben. Dat is heel wat anders dan het vertrouwen verliezen omdat je politiek de steun niet meer hebt van de meerderheid. Dat laat zien dat je eigenlijk incompetent bent geweest in het functioneren als bewindspersoon. En dan is er ook geen reden meer om terug te keren.

Ook voor Asscher, toen Minister van Sociale Zaken, was Bovend'Eert streng: "Of hij zich moet terugtrekken bij de verkiezingen, dat moet de PvdA beslissen. Maar het is natuurlijk wel een punt van discussie. Want hij kan wel zeggen dat hij niet geïnformeerd werd, maar het duidt er ook op dat hij onvoldoende sturing gaf op zijn ministerie. Hij had natuurlijk van die ambtenaren moeten vragen om hem wel te informeren, om verslag uit te brengen om zo zicht te hebben op de problematiek. Men maakt zich er ook wel heel erg makkelijk van af op deze manier."

Voorlopige gevolgen

Premier Rutte sprak van een "heftig" en "fair" rapport, maar wilde nog niet zeggen welke conclusies het kabinet er uit trekt. In de kerstvakantie kwam een deel van het kabinet al samen in het Catshuis. Toen werd besloten de gedupeerde ouders allemaal 30.000 euro compensatie te geven. Dat bedrag zal de komende vier maanden worden overgemaakt voor iedereen die al in beeld is als gedupeerde. Het gaat om ongeveer 9000 mensen.

Inhoudelijke lessen

Het kabinet kondigde een pakket met vijftien maatregelen aan als reactie op het rapport. Maar zaak is volgens Bovend'Eert nu om hier lessen uit te trekken: "Een heel belangrijke les is de informatiepositie van de Tweede Kamer. Het is duidelijk gebleken dat de Kamer, ondanks vragen van Pieter Omtzigt en anderen, slecht geïnformeerd werd. En het laat ook zien dat de regering terughoudend is met het overleggen en delen van informatie. Het gekke is dat men zo ongeveer 20 jaar geleden daar een notitie over heeft geschreven in de regering waarin men zich heel ruimhartig opstelde. Als de Kamer vraagt om documenten, moet de Kamer die documenten krijgen en in de jaren daarna is men gaan terugkrabbelen en werd de Kamer steeds slechter geïnformeerd. Deze affaire is een van de voorbeelden van het slechte verantwoording afleggen en informeren van het parlement, dus dat zal zeker moeten verbeteren. Hier zal het kabinet echt een stap moeten zetten."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.